Ligjërata 228
Mbajtur me rastin e vdekjes së një bashkëpunëtori të tij, përpara se të nisnin trazirat
Zoti e shpërbleftë këtë burrëI që drejtoi shtrembrimin, shëroi lëngatën, shmangu të keqen dhe i dha Sunnetit fuqi. Ai u largua i dëlirët dhe me pak të meta nga kjo botë, pasi arriti të mirën e saj e mori siguri e mbrojtje nga e liga e saj. Ai i ofroi Zotit bindje e ia pati frikën, ashtu si e meritonte Ai. Ai u largua dhe i la njerëzit në rrugë të ndara, ku i futuri në rrugë të shtrembër nuk mund të marrë udhëheqje, kurse i futuri në rrugë të mbarë nuk mund të gjejë siguri.
__________
(Ibn Ebi’l-Hadidi është i mendimit që në këtë ligjëratë flitet për Kalifin e Dytë, e se këto fjalë janë shqiptuar për lavdërimin e tij. Sipas tij, këtë e vërteton emri ‘Umer’, që thuhet se Sejjid Raziu e paska shkruar me dorën e tij në dorëshkrimin e ‘Nehxhul Belaga’ nën shpre hjen ‘këtë burrë’. Ky është opinioni i Ibn Ebi’l-Hadidit. Por duhet vënë në dukje që, po ta kishte shkruar Sejjid Raziu atë emër për shpjegim, ai do ishte transmetuar në kohë, siç ka ndodhur me gjithë shpjegimet e tjera të tij në versio net e riprodhuara sipas dorëshkrimit të tij.
Në universitetin e Mosulit është edhe sot e kësaj dite kopja më e vjetër e ‘Nehxhul Belaga’-s, që është shkruar nga kaligrafisti i shquar, Jakut el-Mustazimi; megjithatë, asnjë nuk ka propozuar ndonjë zgjidhje të enigmës që do mund ta mbështeste këtë shpjegim të Sejjid Raziut. Por, edhe sikur të pranohej ky mendim i Ibn Ebi’l-Hadidit, do të ishte më e udhës që kjo të shikohej si shprehje e opinionit personal të Sejjid Raziut. Duket se ky opinion mund të jetë dhënë për të mbështetur një argument origjinal dhe të vërtetë, por ai nuk mund të marrë atë rëndësi vendimtare, që do duhej për të përcaktuar vërtetësinë e vet faktit.
Është interesant që dy shekuj e gjysmë pas Sejjid Raziut, e pikërisht në shekullin e shtatë hixhri, Ibn Ebi’l-Hadidi hedh mendimin që këtu bëhet fjalë për Kalifin e Dytë, dhe sjell si argument vetë Sejjid Raziun. Vetëm pas kësaj disa komentatorë i kanë bërë jehonë kësaj hipoteze, kurse bashkëkohësit e Sejjid Raziut, që kanë komentuar ‘Nehxhul Belaga’, s’e dëshmojnë fare këtë gjë në shkrimet e tyre, edhe pse ishin bashkëkohës të tij dhe duhej të kishin të dhëna më të plota për shkrimet e Sejjid Raziut.
Kështu për shembull, Alame Ali ibn Nasiri, që ishte bashkëkohës i Sejjid Raziut dhe ka shkruar një koment të ‘Nehxhul Belaga’s me titullin ‘Alam ul-Nehxhul Belaga’, shkruan lidhur me këtë ligjëratë: Imam Aliu ka lëvduar për sjellje të mira një bashkëluftëtar të tij, i cili vdiq përpara se të fillonin trazirat që shpërthyen pas vdekjes së Profetit të Zotit. Kjo tezë mbështetet dhe nga shënimet e ‘Nehxhul Belaga’-s shkruar nga Alame Kut budin Ravandiu (vdekur më 573 A.H.). Ibn Ebi’l-Hadidi (vol. 14, f. 4) dhe Ibn Mejthemi (Sherh Nehxhul Belaga, Vol. 4, f. 97) japin mendimin e tyre lidhur me këtë çështje:
Me këtë Imam Aliu i referohet një bashkëluftëtari të tij, që vdiq para trazirave dhe përçarjes që pasuan vdekjen e Profetit të Shenjtë. Alame Haxh Mirza Habibullah el-Khui mendon se ky person është Malik el-Eshteri, duke argumentuar se pas vrasjes së tij gjendja në komunitetin musliman u bë pikërisht e tillë, si e përshkruan Imam Aliu në këtë ligjëratë. El-Khui shkruan: Imam Aliu e ka lëvduar shumë herë Malik el-Eshterin, siç është në rastin e letrës së tij drejtuar popullit të Egjiptit, kur ai u caktua governator i tij, dhe reagimi ndaj lajmit të vrasjes së tij, kur Imam Aliu tha: “Maliku! Eh Maliku! Po të kishte qenë gur, do kishte qenë prej stralli; po të kishte qenë shkëmb, do kishte qenë i madh e i pashok. Nuk ka më nënë të lindë të dytë si Maliku”. Kurse në disa nga thëniet e tij, Imam Aliu ka thënë: “Maliku ka qenë për mua si unë për Profetin e Shenjtë”. Vetëm nga njerëz që kanë veti të tilla madhështore mund të bëhen cilësime të tilla të meritu ara. (Sherh Nehxhul Belaga, Vol. 14, f. 374-375)
Po t’i drejtoheshin këto fjalë Kalifit të Dytë e të kishte të dhëna të besueshme për një gjë të tillë, Ibn Ebi’l-Hadidi do kishte regjistruar edhe autoritetin ose traditën përkatëse, gjë që do ishte shkruar në histori e do të kishte qenë një gjë e njohur nga të gjithë. Por është fakt që nuk është gjetur gjësend që ta provojë një deklaratë të tillë, veç disa ngjarjeve të tril luara. Kështu për shembull, ai pretendon se përemrat që janë në fjalët ‘Khaira-ha’1676 dhe ‘Sharra-ha’1677 i referohen Kalifatit, meqë këto fjalë mund të përdoren vetëm për atë që ka pushtet dhe autoritet, dhe meqë pa autoritet nuk mund të fuqizohet Sunneti dhe as të pen gohet reformimi i fesë. Ky është thelbi i argumentit që ai jep, megjithëse nuk ka prova që të vërtetojnë që ky përemër përfaqëson Kalifatin pikërisht.
Në të vërtetë, ai do mund t’i referohej më shumë botës dhe kjo do të ishte në për puthje të plotë me kontekstin. Nga ana tjetër, ta shikosh autoritetin si kusht të ruajtjes së interesave të njerëzve e të përhapjes së Sunnetit, është njësoj sikur t’ua mohosh njerëzve të thjeshtë urdhërimin për të mirë dhe ndalimin e së keqes, ndërkohë që Zoti ia ka njohur këto gjëra për detyrë një grupi të tërë njerëzish, pa u vënë kushtin e autoritetit: “Le të ketë një grup ndër ju që t’i ftojë njerëzit në virtyt, t’i udhëzojë tek e mira dhe t’i kthejë nga e keqja; këta janë ata që do jenë të shpëtuarit.” (Kur’ani, 3:104).
Profeti i Shenjtë e ka thënë të njëjtën gjë me këto fjalë: Për sa kohë që njerëzit do vazhdojnë të nxitin për mirë e do frenojnë prirjen drejt së ligës, dhe për sa kohë që do të ndihmojnë njëri-tjetrin në virtyt e devocion, ata do të mbeten në rrugë të drejtë. Po kështu Imam Aliu thotë në terma të përgjithshme në një nga amanetet e tij:
Forconi shtyllat e unitetit të Zotit e Sunnetit dhe mbajini të ndezur të dy këta fen erë. Në këto thënie nuk vihet ndonjë kusht që këtë detyrim do mund ta përmbushin vetëm ata që vishen me autoritet. Përveç kësaj, faktet tregojnë se, pavarësisht nga autoriteti, ushtria, forca, dhe pushteti, sundimtarët dhe mbretërit nuk kanë mundur ta pengonin të keqen e ta përhapnin virtytin në shkallën që e përhapën njerëzit e panjohur të Perëndisë, që ngulitën vlera morale duke mbjellur në zemrat dhe mendjet e njerëzve vet moralin e tyre, edhe pse nuk patën mbështetjen e ndonjë ushtrie apo force, as patën ndonjë privilegj a shenjë tjetër dalluese, veç skamjes.
Natyrisht autoriteti dhe kontrolli mund t’ia dalin që t’ua ulin kokën njerëzve përpara tyre, po kjo nuk do të thotë se kështu mund t’i hapet virtytit rruga për në zemër. Historia vër teton se shumica e sundimtarëve i rrënuan vlerat e Islamit. Ekzistenca dhe përparimi i Islamit kanë qenë mundësuar vetëm falë përpjekjeve të njerëzve të dobët e të papërkrahur, që nuk kishin gjë tjetër në rrugën e tyre, përveç varfërisë dhe pengesave.
Dhe nëse ngulet këmbë përsëri që fjala është për një njeri me autoritet apo sundim tar, pse të mos mendohet për ndonjë bashkëluftëtar të Imam Aliut, që mund të ishte gov ernator i ndonjë rajoni, si Selman Farsiu, për varrimin e të cilit Imam Aliu vajti në Madaen?
Nuk ka arsye pse të mos besojmë që Imam Aliu e ka mbajtur këtë fjalë pas varrimit të tij, duke komentuar jetën e tij e mënyrën e qeverisjes së tij. Sidoqoftë nuk ka prova që të na bëjnë të besojmë se kjo ligjëratë bën fjalë për Kalifin e Dytë. Në fund Ibn Ebi’l-Hadidi citon në mbështetje të hamendjes së tij këtë pohim të historianit Tabari: Mughire bin Shube tregon se kur vdiq kalifi Umer, bint Ebi Hathma tha duke qarë: “O Umer, ti ishe njeriu që drejtoi të shtrembëruarën, largoi të këqijat, shkatërroi të keqen, gjallëroi Sunnetin dhe mbeti i dëlirët e u largua pa u mpleksur me të ligën.”
(Sipas Taberiut) Mughire tregon: “Pasi u varros Umeri, vajta tek Aliu dhe desha të dëgjoj diçka prej tij për Umerin. Kur arrita, Imam Aliu sapo kishte bërë një banjë. Ai më doli ashtu si ishte, i mbështjellë në një rrobë, dhe po thante flokët e mjekrën në diell. Tani nuk kishte asnjë dyshim që Kalifati do t’i mbetej atij. Me këtë rast ai tha: “Zoti pastë mëshirë për Umerin. Binte Abi Hathma kishte të drejtë kur tha që ai i gëzoi të mirat e Kalifatit dhe mbeti i pacenuar nga të këqijat e tij. Po për Allah, ajo nuk e tha këtë gjë se deshi vetë, por se u detyrua që ta thoshte.”
(Tarikh et-Taberi, Vol. 3, f. 285).
Ai që e tregon këtë ngjarje është Mughire bin Shube, për të cilin dihen historia e tradhtisë së tij bashkëshortore me Ummi Xhemilin dhe fakti që Kalifi i Tretë e shpëtoi nga dënimi, me gjithë provat e qarta të tradhtisë, si dhe fyerja e hapur që i bëri Imam Aliut në Kufa me urdhër të Mu’avies. Nisur nga këto, është e qartë se ç’peshë mund t’u jepet thënieve të tij. Historia e mësipërme nuk mund të pranohet as në pikëpamje faktike, sepse pohimi i Mug-hires se Imam Aliu nuk kishte dyshim që tani Kalifati do të binte në duart e tij, nuk i përgjigjet së vërtetës.
Cilët ishin faktorët që mund ta bënin ta kishte këtë siguri, ndërkohë që faktet e vërteta tregonin të kundërtën? Në qoftë se ishte dikush i sigurtë për Kalifatin, ky ishte vetëm Uthmani. Kështu, Abdur-Rahman bin Aufi i tha Imam Aliut në Komitetin Konsultativ: O Ali, mos krijo ndonjë situatë kundër vetes, se unë kam vëzhguar e jam këshilluar me njerëzit dhe të gjithë duan Uthmanin. (Tarikh et-Taberi, Vol. 3, f. 297). Pra, Imam Aliu ishte i sigurtë që nuk do ta merrte Kalifatin, si është pohuar tashmë edhe në historinë autoritare të Taberiut për ‘Ligjëratën e Shkumës së Gamiles’, dhe pikërisht:
Me të parë emrat e anëtarëve të Komitetit Konsultativ, Imam Aliu i ishte shprehur Abbas bin Abdul Muttalibit që Kalifati nuk mund t’i jepej tjetër njeriu, përveç Uthmanit, përderisa të gjitha fuqitë i ishin dhënë Abdur-Rahman bin Aufit, i cili ishte kunati i Uthmanit (burri i motrës së tij), dhe përderisa Sa’d bin Ebi Wekkasi ishte kushëri dhe pjesëtar i të njëjtit fis me Abdur-Rahmanin. Nuk kishte pikë dyshimi që ata të dy do të bashkoheshin për t’ia dhënë Kalifatin Uthmanit. Pas kësaj ngrihet pyetja, cila kishte qenë arsyeja që e kishte shtyrë Mughiren të përhapte fjalë sikur Imam Aliu kishte thënë diçka për Umerin?
Nëse ai e dinte që Imam Aliu kishte për të mendime të mira, do duhej t’i kish marrë me mend ndjenjat e tij lidhur me vdekjen e Kalifit; por nëse ai mendonte që Imam Aliu nuk kishte për të mendime të mira, atëhere qëllimi, pse ia kërkonte mendimin, nuk mund të ishte tjetër, veçse të përfliste ato që do të t’i thoshte ai, për të krijuar në këtë mënyrë një atmosferë armiqësore ndaj tij në Komitetin Këshillimor e për t’i bërë anëtarët e tij që ta shikonin me dyshim. Pikëpamjet e anëtarëve të Komitetit Këshillimor merreshin lehtësisht me mend, sepse ata ishin simpati zantë të të dy kalifëve të mëparshëm, gjë që doli hapur kur vendosën vazhdimësinë e kursit të tyre si kusht të zgjedhjes së kalifit të ri.
Duke thënë se Umeri i arriti të mirat e kësaj bote e mbeti i siguruar nga të këqijat e saj, Imam Aliu vetëm sa konstatonte një fakt, i vetëdijshëm për lojën e Mughires. Kjo shprehje nuk përmban për të as mburrje, as lëvdata. Është e vër tetë që Umeri gëzoi në ditët e tij gjithë llojet e privilegjeve e që sa ishte kalif nuk pati trazira, sepse ato shpërthyen më vonë Pasi regjistron këtë pohim, Ibn Ebi’l-Hadidi shkruan: Nga kjo ngjarje forcohet besimi që fjalët e mësipërme aludojnë për Kalifin e Tretë. Në qoftë se këto fjalë kanë parasysh ato që tha Binte Ebi Hathma, për të cilat Imam Aliu shprehet se nuk janë zëri i vetë zemrës së saj, po fjalë të tjetërkujt të thëna me gojën e saj, s’ka as një dyshim që ai e ka fjalën për Kalifin.
Sa për mendimin që Imam Aliu mund t’i ketë riprodhuar këto fjalë për të lëvduar Kalifin, ky është fare i pabazë.
Kjo traditë tregon qartë se ato i kishte thënë Binte Ebi Hathma dhe se një Zot e di për ç’arsye citohen fjalët e Binte Ebi Hathmes, duke i servirur pastaj pa asnjë bazë si fjalë të Imam Aliut për Umerin. Ndofta Imam Aliu mund t’i ketë thënë për dikë tjetër ose në raste të tjera, pastaj Binte Ebi Hathma i ka përdorur për vdekjen e Kalifit, duke bërë që më pas të dilnin hamendje sikur këto fjalë të Imam Aliut ishin thënë si lëvdatë për Kalifin.
Ndryshe, asnjë njeri me mend nuk mund të argumentojë që fjalët e shprehura nga Binte Ebi Hathma duhen parë si provë e thënies së tyre nga Imam Aliu në mburrje të tij. Mjafton që t’i hidhet një sy ‘Ligjëratës së Shkumës së Gamiles’, që të mos i shkojë njeriu ndër mend që Imam Aliu mund t’i ketë thënë këto fjalë. E megjithatë vlen të arsyetohet, nëse këto fjalë Imam Aliu i ka thënë vërtet për vdekjen e Kalifit.
Në situatën kur ai nuk pranoi të ndiqte sjelljen e dy kalifëve të parë në Komitetin Këshillimor, ai nuk mund të pohonte që Umeri paskej konsoliduar Sunnetin dhe ndaluar risitë, sepse do t’i kujtonin në çast që vetëm një ditë më parë kishte patur qëndrim tjetër; sepse, nëse sjellja e tij paskej qenë në pajtim me Sunnetin, ç’kuptim ka pranimi i Sun netit, ndërkohë që nuk pranohet të ndiqen sjelljet e bazuara në të?)