Ligjërata 186
Mbi Njëshmërinë e Zotit. Kjo ligjëratë përmban principe të njohjes, të cilat nuk hasen në ligjëratë tjetër
Ai që i përshkruan Atij gjendje të ndryshme, nuk beson në Qenien e Tij Një; dhe këtë nuk e beson as ai që rreket ta kuptojë realitetin e Tij me krahasime. Ai që jep ilustrime të Tij, nuk ia del dot t’i gjejë të ngjashëm. Ai që e tregon dhe e imagjinon, nuk ka më Atë parasysh. Gjithçka që njihet përmes vetvetes është e krijuar, dhe gjithçka që ekziston përmes gjërave të tjera, është pasojë e një shkaku. Ai punon, por jo me ndihmesën e veglave, Ai përcakton masa, po jo përmes aktivitetit mendor. Dhe Ai është i pasur, po jo përmes fitimit. Koha nuk i bën Atij shoqëri dhe orenditë s’i hyjnë në punë. Qenia e Tij i paraprin kohës. Ekzistenca e Tij i paraprin mosekzistencës e përjetësia e Tij i paraprin fillimit. Ai na bëri shqisa që të kuptojmë se Ai s’ka shqisa.
Kundërshtitë në çështje të ndryshme provojnë se Ai është Harmoni, e ngjashmëritë mes gjërave të ndryshme tregojnë se Ai është Vetmí. Ai i bëri të kundërt dritës errësirën, ndriçimit terrin, thatësirës lagështirën, e nxehtësisë të ftohtën. Është Ai që i mba në harmoni gjërat në kundërshti midis tyre.
Ai shkrin bashkë në një gjërat e ndryshme e afron të larguarat e veçon të bashkuarat. Ai nuk kufizohet nga caqe, as numërohet me numra. Tiparet materiale cilësojnë gjëra të së njëjtës natyrë, kurse organet trupore tregojnë të ngjashëm të tyre. FjalaI ‘munzu’ përgënjeshtron përjetësinë e tyre, ‘Kad’ 1474 përgënjeshtron qenien e tyre të përhershme; e shprehja ‘Lau la’ tregon se janë shumë larg përsosmërisë. Përmes tyre Krijuesi i shfaqet intelektit, përmes tyre shmang edhe vështrimin e syve. Ai s’lëviz, as është i palëvizshëm. E si mund të ndodhë te Ai lëvizja që vetë Ai e ka bërë të ndodhë si shenjë të nevojës së saj për Të e të përmbushjes së saj jo nga vetvetja1476? Si mund të veprojnë te Ai gjëra që i solli Ai së pari në qenie? Si mund të shfaqet në Të diçka, që e bëri Ai që të shfaqet për herë të parë? Po të mos ishte kështu, Ai do të bëhej subjekt ndryshimesh, Qenia e Tij do rezultonte e pjestueshme dhe nuk do mundeshim dot më ta kuptonim realitetin e Tij si të përjetshëm. Në qoftë se për Atë do kishte ballë, do kishte për Të dhe shpinë1478. Ai do kishte nevojë për gjë vetëm po të kishte mangësi. Po atëhere te Ai do kishte shenja të krijimit dhe Ai do bëhej shenjë për qenie të tjera1479, në vend që çdo shenjë të çonte te Ai. Duke mos patur anshmëri, Ai qëndron përmbi ndikimet e gjërave, rrjedhimisht ato mund të ndikojnë vetëm mbi njëra-tjetrën. Ai është Ai që s’ndryshon dhe nuk zhduket. Atij nuk i duhet ndonjë sfond a mjedis sepse s’lidhet me shtim, pakësim, shumëzim a pjestim, as me zbërthim e dekompozim. Ai s’ka lindur askënd, ndryshe do ishte lindur vetë. Askush s’i ka dhënë Atij jetë, ndryshe do t’u përmbahej ca kufijve. Ai është tepër i lartë për të patur bij e fis e familje. Ai është tepër i pastër për të patur kontakte me gra. Imagjinata nuk mund ta arrijë dot, që ta veshë Atë me sasi dhe nivele. Të menduarit nuk mund ta kuptojë dot Atë që t’i përshkruajë formë; shqisat nuk mund ta perceptojnë dot Atë që ta ndiejnë. Duart s’mund ta prekin dot Atë që të mbështeten pas Tij. Ai nuk ndryshon te një gjendje tjetër. Ai nuk kalon nga një gjendje në një tjetër. Ditët e netët s’e mplakin. Drita e terri nuk e transformojnë.
Nuk mund të thuhet që Ai ka trajtë e kontur, apo fund e përfundim; as ekziston gjëkafshë që ta kontrollojë, në kuptimin që ta ulë apo ngrerë; as ka gjë që ta ndikojë e udhëzojë. Ai s’është brenda gjërave, as jashtë tyre. Ai përçon lajme, po jo me gjuhë e zë. Ai dëgjon, po jo me brimat e veshëve apo me organet e dëgjimit. Ai thotë, po pa shqiptuar. Ai kujton, po pa ngulitur në kujtesë. Ai vendos, po jo duke përdorur mendje. Ai dashuron dhe miraton, por nuk shfaq dobësi. Ai urren e ndihet i indinjuar, po fare pa zell. Kur Ai dëshiron të krijohet diçka, mjaft të thotë, ‘Bëhu!’ e ajo bëhet, po jo me zërin që lëshon fyti i njeriut e që gjuha e bën fjalë për veshët tanë. E Thëna e Tij është akt1481 në krijim të Tij. Përpara Tij1482 s’ka patur ndonjëherë gjë që t’i ngjajë. Po të kishte qenë e përjetshme Fjala e Tij, do ishte dhe ajo një zot i dytë.
Nuk mund të flitet për ardhje të Tij në ekzistencë, pasi kishte qenë joekzistent; kështu do vishte cilësi të krijimit dhe nuk do kishte ndryshim midis Tij e krijimit, as meritë të Tij në krijim. Kështu do bëhej një Krijues e krijesë dhe Filluesi do binte në nivelin e të filluarës. Ai e bëri të gjithë krijimin pa patur shembull a model të dikujt tjetri dhe pa patur ndihmën e ndokujt tjetri. Ai e bëri tokën pa asnjë mund dhe e vari pezull në hapësirë, e mbajti pa asnjë mbajtëse, e ngriti pa patur këmbë, e lartësoi pa kolona, e mbroi nga
përkuljet e harkimet dhe e siguroi nga shpërbërja dhe ndarja. Ai rrënjëzoi male në gji të saj, ngurtësoi shkëmbinjtë e saj dhe bëri që të rrjedhin lumenjtë, për të hapur luginat e saj të gjëra. Asnjë nga gjërat që Ai bëri nuk ka të metë; ajo që bëri Ai të fortë, nuk vuan nga ndonjë dobësi. Ai shfaqet mbi tokë me Autoritetin dhe Madhështinë e Tij. Ai e njeh barkun e dheut me Dijet dhe Shkencën e Tij. Ai dominon gjithçka tokësore me Dinjitetin dhe Fisnikërinë e Tij të lartë. Asgjë e kësaj toke s’i reziston dot kur i flet Ai, dhe as i kundërvihet për t’ia sfiduar Pushtetin. Asnjë krijesë këmbëshpejtë nuk mund t’i largohet Atij me vrap e t’ia kalojë. Ai s’ia ka nevojën asnjë të pásuri, që t’i mbajë sytë te duart e tij. Gjithë gjërat i përulen Atij dhe janë të bindur përpara Madhështisë së Tij. Ato nuk mund t’i shmangen Autoritetit të Tij për t’u drejtuar diku tjetër e për t’i shpëtuar shpërblimit e ndëshkimit të Tij. Nuk ka të krahasueshëm me Të, që do mund t’i qasej, e as të ngjashëm me Të, që do mund t’i rrinte përbri.
Ai do ta shkatërrojë këtë botë kur t’i soset ymri, deri sa gjithçka e qenë mbi të të bëhet e paqenë. Por shuarja e botës pas krijimit të saj nuk është më pak e çuditshme sesa formimi dhe ngjizja e saj e parë. Si është e mundur një gjë e tillë? Edhe sikur gjithë shtazët e dheut - shpendë a bisha qofshin, pavarësisht nga origjina dhe lloji, gjedhët në grazhd e kullotë e njerëzit me mend e të topitur - të përpiqeshin të gjithë bashkë për të krijuar qoftë edhe një mushkonjë, nuk do ishin në gjendje ta sillnin në jetë e as do arrinin dot të kuptonin rrugën e krijimit të saj. Mendjet e tyre do stepeshin e do të ngatërroheshin. Aftësitë e tyre nuk do mjaftonin, do dështonin e tërhiqeshin të zhgënjyer e të lodhur, dhe do të pranonin disfatën e paaftësinë e tyre për prodhimin e saj, duke kuptuar që vullneti e fuqia e tyre s’mjaftojnë as për asgjësimin e saj1484. Pasi bota të shuhet, Zoti do mbetet vetëm, me asgjë tjetër me Të. Pasi të shuhet, ajo do të jetë siç ishte përpara se të bëhej - pa kohë, pa hapësirë, pa çast, e pa epokë. Në këtë kohë periudha dhe koha nuk do të ekzistojnë, dhe vitet e orët do zhduken. Asgjë nuk do të ketë, përveç Zotit të vetmuar, të Gjithëpushtetshmit, Arkitektit të Madh e Asgjësuesit Suprem. Tek Ai është rikthimi i çdo gjëje. Nuk ishte në fuqitë e saj krijimi i mëparshëm i saj, e as pengimi i zhdukjes së saj. Se po të kishte patur fuqi ta pengonte, do kishte ekzistuar edhe ajo përjetësisht. Kur Ai i bën krijesat e kësaj bote, i bën pa asnjë mundim; krijimi i diçkaje që Ai bën e formon, nuk i shkakton asnjë lodhje. Ai nuk jaratis për të lartësuar Autoritetin e Tij, as nga frika e humbjes apo dëmtimit, as për të kërkuar ndihmën e krijimit kundër ndonjë armiku të fuqishëm, as për t’u ruajtur nga ndonjë kundërshtar hakmarrës me ndihmën e tij, as për të zgjeruar përmes tij zotërimin e Tij, as për t’iu mburrur ndonjë partneri me pafundësinë e zotërimeve të Tij, dhe as sepse ndihej i vetmuar dhe i duhej shoqëria e tij. Pastaj, pas krijimit, Ai do shkatërrojë, por jo se është bezdisur e gacmuar gjatë qeverisjes dhe administrimit të tij, as për ndonjë kënaqësi që mund t’i ngjallte kjo gjë, e as se iu bë barrë që s’e duronte dot më. Atë s’e lodh gjatësia e jetës së tij, që pastaj të detyrohet t’ia rrënojë ekzistencën pasi e ka mbajtur në qenie me Mirësinë e Tij, e ka shpurë në përsosje me Pushtetin e Tij dhe e ka ruajtur të pacenuar me Vullnetin e Tij.
Pastaj, pas shkatërrimit, do ta risjellë në ekzistencë, por jo sepse ia duan interesat, as për t’i kërkuar ndihmë ndonjë pjese të tij ndaj një pjese tjetër të tij, as për të hequr dorë nga vetmia në këmbim të shoqërisë së tij, apo nga injoranca e verbëria në këmbim të dijes e kërkimit, as nga mizerja e varfëria në këmbim të bollëkut e teprisë, as nga nami i keq e i poshtër në këmbim të nderit dhe të prestigjit.
___________
(Kuptimet që kanë marrë fjalët ‘Munzu’, ‘Kad’ dhe ‘Lau la’ u përgjigjen përcaktimeve ‘Dikur’, ‘i Përjetshëm’ e ‘i Përsosur’. Si pasojë, cilësimi i një gjëje nëpërmjet tyre do të nënkuptonte që ajo s’është e përsosur e ka ardhë në qenie nga mosqenia. Kështu ‘Munzu’ përdoret për të treguar kohë, si në rastin ‘Kad wuxhide Munzu Kada’ , kur pohohet një kufi kohor. Ndërkaq gjërat, të cilave mund t’u përshkruhet një kufi kohor, nuk mund të ekzistojnë nga përjetësia apo përgjithmonë. Fjala ‘Kad’ tregon të shkuarën jo të largët. Edhe ky kuptim mund të zbatohet për një send që është i kufizuar në kohë. Fjala ‘Lau la’ përdoret për të treguar mohimin e një cilësie të një gjëje për pohimin e një cilësie tjetër të saj, si në shprehjen ‘Ma ehsenehu we ekmelehu lau la fihi Kada’ . Kjo do të thotë që sendi, për të cilin përdoret kjo fjalë, ka nevojë për sende e cilësi të tjera në pikëpamje të bukurisë e përsosmërisë, gjë që do të thotë se ai send është i pamjaftueshëm në vetvete.)