Në vazhdim të këtij kapitulli, do të trajtojmë ngjarjet që pas vdekjes së Profetit Muhamed në vitin 632 deri në martirizimin e Imam Huseinit në vitin 680 dhe do të analizojmë ndarjen e komunitetit të Muhamedit (s.a.s) në medhhebin suni dhe shia. Këto përçarje nuk ndodhën menjëherë, por gjithnjë përqendrohen në tensionet e hershme. Dallimi mes medhhebit suni dhe shia nuk duhet të mbivlerësohet: ata besojnë në të njëjtin Zot, kanë të njëjtin cikël profetësh, lexojnë të njëjtin Kur‘an si dhe kryejnë të njëjtat rituale fetare. Teologjikisht, shpesh ka aq shumë variacione të brendshme në shkollat e ndryshme sunite (shiite) seç ka mes shkollave dominonte sunite dhe shiite. Dhe ende ngjarjet e dy gjeneratave nga Muhamedi tek Huseini do të provonin në mënyrë themelore se ata kanë filluar të ndikojnë në vetë mënyrat në të cilat ndjekësit e Muhamedit (s.a.s) do të kujtojnë Profetin, jetën e Profetit dhe trashëgiminë e tij. Pra, le të shqyrtojmë disa nga këto mënyra në të cilat këto ngjarje të hershme kanë formuar kujtimin e Muhamedit (s.a.s).

 

 Kujtimi i Profetit nuk është thjesht intelektual apo emocional, por gjithashtu është i thurur në çdo element ritual të imagjinueshëm. Të gjithë myslimanët falen pesë herë në ditë në drejtim të Mekës. Gjatë namazit, ata alternojnë qëndrimin, përkuljen dhe sexhden duke e vendosur ballin e tyre në tokë. Balli në shumë tradita religjioze simbolizon pjesën më të lartë të njeriut dhe ulja e ballit në tokë na kujton neve për baltën nga e cila kemi origjinën. Po të mos ishte për Frymën e Allahut që fryu në secilin dhe të gjithë ne, nuk do të ishim gjë tjetër veçse baltë. Dhe ende për myslimanët shiitë, lutja është e mbushur edhe me martirizimin e Imam Huseinit. Në vend që të vendosin direkt ballin e tyre në tokë, ata shpesh bëjnë sexhde mbi një copë të thatë balte që është bërë e modës të jetë në formë drejtkëndëshi ose vezake. Balta vjen nga dheu i fushave të Qerbelasë, vendi ku u martirizua Imam Huseini. Siç thonë shiitët, kjo baltë është bërë nga aroma e gjakut të tij. Të gjithë myslimanët dëshirojnë të kryejnë pelegrinazhin (haxhin) në Mekë. Krahas kësaj, shumë myslimanë, suni dhe shia, marrin pjesë në vizitat rituale të mauzoleve lokale. Kjo praktikë, shpesh e njohur si Zijarat, njeh shenjtërinë e vendeve indigjene larg Mekës. Disa nga këto vende janë të përbashkëta për të gjithë myslimanët- si Medina, duke qenë se është vendi i varrimit të Profetit Muhamed. Shumë persona kanë tendencë të nderojnë varret e mjeshtërve sufistë, si Konjan në Turqi, që përmban varrin e Mevlana Xhalal-al Din (i njohur në perëndim si Rumiu), ose Ajmerit në Indi, që është mauzoleja e Khvaja Mu‘in al-din Chishti. Shiitët preferojnë të vizitojnë edhe mauzoletë e Ehlul Bejtit (familjes së Profetit), në veçanti ato të cilët janë të lidhur me Imamët. Shumica e tyre janë të vendosur në Irak (Naxhaf, Qerbela, Kazimije dhe Samara) si dhe në Arabinë Saudite (Medinë). Një ndër ta gjendet në qytetin e Mashhadit në Iran. Ashtu si namazi, pelegrinazhi gjithashtu është një praktikë e përbashkët e myslimanëve suni dhe shia, por secili komunitet ka një version të veçantë të tij.

 

Ashtu si kalendari i madh sunitë, kalendari fetar shiitë përfshin të gjitha ritualet islamike, si pelegrinazhin dhe agjërimin.

 

 Krahas kësaj, përmban edhe datat e ditëlindjeve, vdekjeve dhe martirizimit të secilit prej imamëve si dhe madje edhe disa anëtarëve të tjerë të afërt me familjen e Profetit. Ka afërsisht pesëdhjetë përkujtime të tilla, që do të thotë se nuk kalon më tepër se një javë pa përkujtuar një ndër personalitetet e shenjta që ka jetuar një jetë të shkëlqyer, ka duruar përballë shtypjes dhe tiranisë dhe në shumicën e rasteve, ka paguar për atë qëndresë me vetë jetën e tij apo saj. Një kozmos i tillë i populluar shpirtërisht (dhe kalendar) është mjaft i njohur për të krishterët të cilët vijnë nga traditat katolike dhe ortodokse, edhe pse godet disa myslimanë sunni (dhe protestantët) si tejet të koklavitur.

 

Pjesa më e madhe e mosmarrëveshjeve lidhet, në mënyrë ironike, me pretendimet e ndryshme mbi Profetin. Një metafizicien i shekullit të njëzet ndoshta e ka thënë më së miri këtë. Ata të cilët më vonë do të bëhen suni, e donin aq shumë Profetin saqë nuk mund të imagjinonin dot asnjë grup tjetër që mund ti afrohej personalitetit të tij. Kështu, ata demarkuan shembullin e Muhamedit (s.a.s) nga të tjerët dhe investuan pjesën më të madhe të autoritetit në thëniet e Profetit (hadithet). Në fakt, të mësuarit dhe transmetimi i haditheve të Muhamedit (s.a.s) u bë një ndër praktikat më të mëdha fetare në islamin sunni. Ata të cilët më vonë u bënë shia, e donin profetin aq shumë saqë nuk e imagjinonin jetën pa ata të cilët u kujtonin atyre Profetin e tyre të dashur. Kështu ata filluan të merren me trashëgimin e Profetit që ka qenë ruajtur kryesisht në imamët, pasardhësit fizikë dhe spiritual të Muhamedit (s.a.s). Një nga thëniet e fundit të Muhamedit (s.a.s) ishte se ai la komunitetin e tij nga pas me ―dy dhurata të rënda (që do të thotë, të çmuara)‖. Por sunitë dhe shiitët i kujtojnë këto dy dhurata mjaft ndryshe: të dy grupet  kujtojnë Kur‘anin si shkrim të shenjtë, por sunitë marrin shembullin e Muhamedit (s.a.s) (Sunnetin, prej nga rrjedh edhe fjala suni) si udhëzues dhe shpjegues të Kur‘anit, ndërkohë që shiat marrin familjen e Profetit si udhëzim dhe komentues të gjallë.

 

Madje as ky përkufizim i dallimeve nuk është plotësisht i prerë siç mund të duket në fillim. Edhe shiitët transmetojnë hadithet e Profetit. Në vend që t‘i transmetojnë ata nëpërmjet shokëve të Profetit, ashtu siç janë të prirur sunitë, shiitët transmetojnë hadithet përmes familjes së Profetit (Ehlul Bejt). Me fjalë të tjera, shiitët kërkojnë të bashkojnë veten e tyre me mëshirën e Profetit nëpërmjet familjes së tij. Në kozmosin spiritual suni, shpesh mistikët (sufitë) janë ata që performojnë një gjë të ngjashme të transmetimit të mëshirës spirituale dhe fuqisë (baraka) të Profetit Muhamed.

 

Për të komplikuar gjërat pak më tepër, ka një lidhje dhe përkushtim të madh ndaj familjes së Profetit në mesin e sunive: Në Turqinë me shumicë sunish, martirizimi i Imam Huseinit përkujtohet me dashamirësi të madhe çdo vit si dhe një ndër mauzoletë e shenjta me shumicë dërrmuese sunish në Kajro i dedikohet Imam Huseinit- dhe siç raportohet përmban kokën e shenjtë të Huseinit që sunduesi dinak Jezidi kishte urdhëruar ta dërgonin në selinë e tij në Damask. Një demonstrim tragjik konkurrues mes përkushtimit suni dhe shiitë ndaj familjes së Profetit ndodh pothuajse çdo vit në Pakistan. Shumë shpesh gjatë muajit të Muharremit, të dy procesionet sunnite dhe shiite dalin në rrugë për të përkujtuar martirizimin e Imam Huseinit dhe konkurrojnë për të parë se kush mund të mbajë zi më shumë dhe mund të shpreh keqardhje më të madhe për shehadetin e Huseinit  dhe kështu përfundojnë në mosmarrëveshje. Një shembull i fundit se si përkujtimi i familjes së Profetit ka ngjarë mes sunive dhe shiitëve do të mjaftojë këtu: Shumë nga përkujtimet e martirizimit të Imam Huseinit, duke përfshirë edhe veprën e famshme Kopshti i Dëshmorëve, kanë qenë shkruar në fakt nga dijetarët suni.

 

Pavarësisht këtyre të përbashkëtave të rëndësishme dhe reale mes sunive dhe shiitëve, me kalimin e kohës secila prej rrëfimeve të tyre ka komplikuar paksa situatën. Në veçanti, të dy palët me hidhërim kundërshtojnë ngjarjet që rrethojnë vdekjen e Profetit Muhamed dhe secila ka ndërtuar narrativën e saj të shenjtë. Komunitetet e hershme kishin besnikëritë e tyre gjithashtu dhe ka rrëfime kontradiktore që mund të gjurmohen lehtë në palët përkrahëse në periudhat e hershme. Pothuajse është e pakuptimtë të bien në grackën e ―kërkimit historik,‖ megjithatë dhe më e rëndësishme është dokumentimi se si çdo sekt kujton ato ditë të dhimbshme dhe të trazuara mes Muhamedit (s.a.s) dhe Huseinit.

 

 

 

Është e natyrshme që me kalimin e kohës të projektohet mënyra sipas të cilës historia ka trajtuar fazat e mëparshme dhe është përpjekur vazhdimisht të shikojë tendencat e mëvonshme si të pashmangshme. Megjithatë, pjesë e detyrës së historianit është të lërë hapur mundësitë e shumta dhe njëkohësisht të plotësojë errësirën. Është gabim që të pranohen mënyrat në të cilat traditat e mëvonshme sunnite dhe shiite janë kapur pas polemikave dhe kanë projektuar atë histori në vetë jetën e Profetit. Në fakt, edhe në vetë jetën e Profetit ne i gjejmë të gjithë pasuesit të mbledhur pranë tij, të cilët më vonë do të qëndronin në anët e ndryshme (madje edhe në beteja). Në kohën e Profetit Muhamed, ka qenë mjaft e lehtë të zgjidhen mosmarrëveshjet, pasi udhëheqja në këtë komunitet karizmatik ishte e bazuar në shpalljen e Zotit dhe në vetë shembullin e virtytshëm të Muhamedit (s.a.s). Por si e përjetuan komunitetet karizmatike vdekjen e një figure frymëzuese si Profetit? Do të ketë qenë e vështirë në çdo aspekt për pasuesit e Muhamedit (s.a.s) për të përgatitur veten e tyre për vdekjen e tij, një ngjarje që i janë referuar si ―mbylljen e portës së mëshirës.‖ Ata shpesh do të kujtonin se Kur‘ani e ka cilësuar Muhamedin ‗mëshirë për të gjithë universin‖ (Kur‘an 21:107). Në shumë kohëra dhe vende, qeniet njerëzore kanë qenë më të ndikuara nga njerëzit e prekshëm të Zotit sesa nga vetë Zoti i pranishëm, por i padukshëm. Kështu, madje edhe disa prej atyre të cilët kanë qenë të afërt me Muhamedin, si Omari (i cili do të bëhej pasardhësi i dytë i Profetit në traditën sunite), nuk pranonin të besojnë se një person si Muhamedi mund të kishte vdekur dhe përkundrazi besonin që Muhamedi duhet të ketë shkuar pranë Zotit, ashtu siç Musai kishte vajtur në malin Sinai për të qenë me Zotin dhe do të kthehej pas dyzet ditësh. Vetëm kur Ebu Bekri (babi i bashkëshortes së Muhamedit (s.a.s), Aishes si dhe pasardhësi i parë i Muhamedit (s.a.s) në traditën sunite) vajti për të parë Profetin dhe vërejti se, ashtu siç të gjithë qeniet e tjera të vdekshme, edhe Muhamedi kishte ndërruar jetë. Ebu Bekri puthi fytyrën e Profetit dhe tha: ―Ti je më i dashur për mua sesa vetë babi dhe nëna ime. Ti ke shijuar vdekjen që Zoti ka caktuar.

 

Pastaj, Ebu Bekri qetësoi Omarin dhe mblodhi komunitetin e tij pranë vetes. Ai iu lut Allahut dhe pastaj tha: O njerëz! Ai që adhuron Muhamedin, më të vërtetë Muhamedi ka vdekur. Por, çdokush që adhuron Allahun, me të vërtetë Allahu është Gjallë, i Pavdekshëm.3 Ebu Bekri më pas recitoi për të pranishmit ajetin e mëposhtëm nga Kur‘ani, një ajet që mesa duket kishte si synim të përgatiste komunitetin për jetën pas Muhamedit (s.a.s): “Muhamedi nuk është tjetër vetëm se i dërguar. Edhe përpara tij pati të dërguar (që vdiqën ose u vranë). E nëse ai vdes ose mbytet, a do të ktheheshit ju prapa (nga feja ose lufta)? E kushdo që kthehet prapa, ai nuk i bën dëm Allahut aspak, kurse Allahu do t'i shpërblejë mirënjohësit.” (Kur‘an 3:144) Madje edhe atë të cilët ishin të afërt me Profetin thanë se deri në atë moment, ata nuk e kishin imagjinuar kurrë se këto ajete do t‘i referohenin vdekjes aktuale të Muhamedit (s.a.s). Madje edhe i Dërguari i Allahut duhej të përfundonte ciklin e ekzistencës së tij tokësore. Ndoshta në momente të tilla, ajo që secili nga ne mund të bëjmë është thjesht t‘i kujtojmë vetes se Zoti i Muhamedit (s.a.s), Ibrahimit, Isait dhe Zoti i Musait është i Përjetshëm, i Pavdekshëm.

 

Nëse dërgimi poshtë i çdo profeti është parë në islam si hapje e portës së mëshirës, atëherë vdekja e secilit profet është e shoqëruar gjithashtu me hidhërim. Um Ajmani, e cila vajtoi për vdekjen e Muhamedit (s.a.s) tha: ―Nuk e di nëse ai ka shkuar tek ai vend, që është më i mirë për të se kjo botë? Por, unë vajtoj për lajmet e qiellit që tashmë u shkëputën nga ne.‖4

 

 

 

 

 

Kur Profeti ndërroi jetë në Medinë në vitin 632, anëtarët e familjes së tij- përfshirë vajzën e tij Fatimen dhe bashkëshortin e saj Aliun, kushëririn e Muhamedit (s.a.s) si dhe të parin mashkull që përqafoi fenë islame- filluan të përgatisnin trupin e tij për varrim. Ndërkohë që Aliu, Fatimja dhe disa pasues të afërt të Muhamedit (s.a.s) qëndruan më vonë në shtëpinë e Profetit, shumë prej pasuesve të tjerë, kryesisht Ansarët (ndihmuesit) nga Medina, së bashku me disa prej pasuesve të vjetër mekas si Ebu Bekri dhe Omari, organizuan një mbledhje të shpejtë afër saghifas së Beni Sa‘ida për të diskutuar çështjet e komunitetit.

 

Në fund të fundit, Muhamedi ka qenë jo vetëm qendra spirituale e autoritetit, por në një kuptim më të gjerë ka qenë vetë sundimtari politik i komunitetit mysliman në Medinë. Ky model i mbivendosjes së politikës dhe fesë ka qenë, sigurisht, modeli i përbashkët shoqëror para iluminizmit në perëndim, i cili është njëkohësisht edhe modeli i profetëve biblikë në Biblën hebraike, në Dhiatën e re si dhe në Kur‘an.

 

Në një kuptim të vërtetë, komuniteti i sapolindur  mysliman u konfrontua me sfidat jetike të mbajtjes gjallë të mesazhit të të Dërguarit edhe pas vdekjes së tij. Shumë prej pasuesve- ndonëse në mënyrë të konsiderueshme, përveç Aliut- u takuan në këtë kuvend. Sipas zakoneve fisnore të arabëve për të nderuar të vjetrit e fisit, kuvendi (pas debateve intensive) iu drejtua Ebu Bekrit, i cili ka qenë një ndër shokët e vjetër dhe të dashur si dhe pasues i Muhamedit (s.a.s).

 

Ebu Bekri ka qenë ndër të parët pas Aliut që është konvertuar në fenë islame si dhe ishte babi i Aishes, një ndër bashkëshortet e Profetit. Në fakt, të gjithë ata të cilët do të quhen katër kalifët e udhëzuar drejt‖ në islamin suni, kishin lidhje martesore me Muhamedin, ose ishin martuar me ndonjë nga vajzat e Muhamedit (s.a.s) ose vajzat e tyre ishin martuar me Profetin. Të gjithë shokët e ngushtë të Profetit, pavarësisht karaktereve të ndryshme apo dhuratave spirituale, ishin anëtarë të respektuar të shoqërisë. Ebu Bekri ka qenë shoku i Profetit i cili e shoqëroi atë në hixhret, mërgimin nga Meka në Medinë dhe ishte aluduar si vetë i dyti‖ (Kur‘an 9:40).9

 

Në mënyra të ndryshme, ai ishte parë si i vjetri i komunitetit (shejkh) si dhe ishte caktuar gjithashtu si përfaqësues apo zëvendës i Profetit. Ata që ishin në kuvend- të cilët, sërish, nuk e përfshinë Aliun- u betuan për besnikëri të tyre ndaj Ebu Bekrit dhe ai ishte njohur si sundimtari politik i komunitetit mysliman dhe pasues i Profetit.

 

Zgjedhja e Ebu Bekrit nuk ishte e pashmangshme, e as nuk u bë pa polemika të shumta. Në fund të fundit, ka pasur tensione të rëndësishme mes anëtarëve të fisit Kurejsh nga Meka të cilët kërkonin të vazhdonin sundimin e vetë fisit të tyre si dhe ansarëve (ndihmësve) të Muhamedit (s.a.s) nga Medina, të cilët kanë konsideruar besnikërinë e tyre ndaj Profetit si më personale.

 

Në shumë mënyra, Ebu Bekri ishte zgjedhja e pranueshme me kompromis në takimin e saghifas. Duke konsideruar natyrën e menjëhershme të këtij takimi dhe sesa shpejt ishte thirrur pas vdekjes së papritur të Profetit, shumë prej shokëve të afërt të Profetit, të cilët kishin migruar nga Meka nuk ishin të pranishëm. Ndoshta dhe më e rëndësishmja- dhe sipas një perspektive më të gjatë- ishte fakti se as Aliu dhe asnjë nga shokët e rëndësishëm dhe anëtarët e familjes së Profetit nuk morën pjesë në këtë takim. Ka pasur tensione të rëndësishme mes Ebu Bekrit dhe familjes së Profetit, në veçanti Fatimes. Këto tensione u përkeqësuan kur Ebu Bekri refuzoi të lejonte Fatimen të trashëgojë atë që ajo besonte se i përkiste nga babai i saj, Profeti Muhamed. Duket se në mohimin e trashëgimisë fizike të familjes së Profetit, Ebu Bekri gjithashtu po deklaronte një pretendim se as trashëgimia shpirtërore e Profetit nuk mund të transmetohet në familjen fizike të të Dërguarit. Kjo gjë në veçanti do të mbahej mend si një pikë mosmarrëveshjesh nga tradita e mëvonshme shiite, e cila pa një shembull të prekshëm të uzurpimit të të drejtave të familjes së Profetit nga Ebu Bekri.

 

Në zemër të këtij debati mes Ebu Bekrit dhe familjes së Profetit, qëndronte çështja nëse trashëgimia shpirtërore e Profetit do të lidhej me familjen e tij që pohonte prejardhje gjenealogjike nga vetë Muhamedi. Kur Aliu u informua mbi zgjedhjen e Ebu Bekrit si Kalif, ai në fillim refuzoi të pranonte atë zgjedhje. Aliu, i cili shikonte qartë veten si trashëgimtarin e ligjshëm të Profetit, iu drejtua Ebu Bekrit:

 

Ajo që na ka penguar neve të pranojnë bindjen ndaj jush, Ebu Bekër, nuk ka qenë as mohim i përsosmërisë tuaj, e as konsiderim ndaj jush si i padenjë ndaj çdo begatie të cilën Allahu ua ka  përcjell juve. Por, për më tepër ne besojmë se kemi të drejtë në “këtë çështje”, të cilën ju e keni marrë në mënyrë të paarsyeshme nga ne.6

 

Edhe pse i detyruar përfundimisht për të pranuar Ebu Bekrin, Aliu qëndroi larg kalifit për pjesën tjetër të jetës së tij. Manifestimi i plotë i këtij tensioni do të shfaqej më qartë me kalimin e kohës. Njëkohësisht, Ebu Bekri sundoi për vetëm dy vite, ku gjatë kësaj kohe ai u përpoq të mbante shumicën e komunitetit të bashkuar dhe të ndalojë përçarjet e komunitetit që ishte mbledhur rreth autoritetit inspirues të Muhamedit (s.a.s).

 

Për të theksuar vazhdimësinë e Profetit, Ebu Bekri zgjodhi titullin Khalifa Rasul Allah (Pasuesi i të Dërguarit të Allahut). Pikërisht ky term, Khalifa, u fut në anglishte si Kalif. Sfida kryesore e Ebu Bekrit kishte të bënte me fiset Beduine të cilët, pas vdekjes së Muhamedit (s.a.s), kërkonin të braktisnin shoqërinë myslimane.

 

Madje disa pretendonin vetë profetët e tyre, të cilët mund të kenë kërkuar të arrijnë të kopjojnë suksesin e Muhamedit (s.a.s). Angazhimi me profetët konkurrues, të tillë si revoltën e Maslamah (emrin e të cilit burimet myslimane shpesh në formë talljeje e pakësojnë në Musajlimah, ose ―Maslamahu i Vogël‖), si dhe angazhimi me rivalitetet e brendshme mes myslimanëve (të tilla si ata mes vendasve myslimanë në Medinë dhe atyre të cilit kishin ardhur nga Meka) kanë qenë ndër detyrat urgjente me të cilat u përball Ebu Bekri dhe komuniteti i ri mysliman. Shtrirja e kësaj sfide ishte shprehur nga Aishja, e cila, si vajzë e Ebu Bekrit, natyrisht mund të pritej të hidhte babain e saj në dritën më të favorshme.

 

 Kur i Dërguari vdiq, arabët u kundërvunë, të krishterët dhe çifutët ngrenë kokat e tyre dhe shfaqën pakënaqësitë. Myslimanët u bënë si dele të ekspozuara në shiun e natës së dimrit nga vdekja e Profetit të tyre të dashur, derisa Allahu i bashkoi ata nën Ebu Bekrin.7

 

Ka pasur gjithashtu një ndryshim të rëndësishëm në konceptimin e islamit në këtë kohë. Gjatë kohës së Profetit Muhamed, Kur‘ani kishte udhëzuar myslimanët se islami ishte thjesht zbulesa e fundit e mesazhit që Allahu kishte shpallur për njerëzimin gjatë gjithë kohërave dhe përfundimisht vendimi për të pranuar apo jo atë, varej në secilin individ dhe komunitet.

 

Me vdekjen e Profetit, Ebu Bekri dhe komuniteti i sapokrijuar mysliman në Medinë gjithashtu, filluan të mendonin rreth besnikërisë së vetë komunitetit mysliman si pjesë e besimit. Në fakt, luftërat që zhvilluan nën lëvizjet konkurruese u karakterizuan si luftërat Ridda, që nënkupton luftërat e braktisjes.

 

Me fjalë të tjera, fiset Beduine që filluan të largohen nga komuniteti mysliman i Medinës pas vdekjes së Muhamedit (s.a.s) filluan të shikoheshin nga Ebu Bekri dhe shumë myslimanë të tjerë si të kishin hequr dorë- që do të thotë, sikur të kishin mohuar besimin islam pasi e kishin pranuar fillimisht. Të jesh mysliman që tani e tutje nënkuptonte besnikëri jo vetëm ndaj besimit, por gjithashtu ndaj mënyrave që do të jenë gjithmonë të konstatuara dhe negociuara, ndaj shoqërisë.

 

 

 

Në fund të dyvjeçarit të sundimit të tij si kalif, Ebu Bekri emëroi Omarin si pasues të tij. Për myslimanët suni, Omari kështu, shërbeu si kalifi i dytë. Sipas perspektivës sunite, Omari ishte shok i denjë dhe i devotshëm i Profetit dhe Ebu Bekri po vepronte në kuadër të së drejtës së tij për të ndjekur metodën e përcaktimit që siguronte efikasitetin më të madh në transferimin e pushtetit. Për shiitët, megjithatë, përcaktimi i Omarit paraqet anashkalimin për herë të dytë të mikut më të ngushtë të Muhamedit (s.a.s), Aliut.

 

Nga perspektiva shiite, ngjarja e Ghadir Khumit, kur Profeti deklaroi se kushdo që udhëzuesi i të cilit jam unë, Aliu do të jetë udhëzuesi i tij,‖ shërbeu si përcaktim i Aliut si trashëgimtari i ligjshëm i Muhamedit (s.a.s). Për më tepër, myslimanët shiitë do të kundërshtonin këtë gjë se sipas pikëpamjeve sunite, e tërë premisa e takimit të Beni Sa‘idas do të çonte në emërtimin e Ebu Bekrit ka qenë fillimisht pasi Muhamedi nuk ka lënë asnjë udhëzim specifik në lidhje me atë se kush do të jetë pasuesi i tij.

 

Nëse Muhamedi nuk zgjodhi pasardhësin, atëherë shiitët do të argumentonin sërish, përse atëherë Ebu Bekri mund të bënte diçka të tillë? Shumica e shiitëve e konsideruan zgjedhjen e Ebu Bekrit- aq më tepër zgjedhjen e Omarit- si të paligjshme. Omari kishte personalitetin e një të konvertuari të devotshëm dhe gjaknxehtë. Rrëfimet e jetës së Muhamedit (s.a.s) janë të mbushura me tregimet e të huajve që vinin të takonin Profetin dhe e përqeshnin atë. Omari shpesh zemërohej me të pranishmit dhe kërkonte lejen e Profetit për t‘ua prerë kokën atyre që ofendonin. Muhamedi i kërkonte në mënyrë të butë Omarit të ulej dhe vazhdonte bisedën me durim me personin që sapo e kishte ofenduar. Shpesh, ofenduesi përqafonte fenë islame dhe u bënte pjesë e komunitetit të Muhamedit (s.a.s). Krahas të metës së karakterit të tij që nxehej shpejt, Omari është konsideruar si shpirt i ndershëm, besimi dhe devotshmëria e të cilit ishin të sinqerta. Omari sundoi për dhjetë vite me radhë, ku gjatë kësaj kohe islami në mënyrë të suksesshme u zgjerua deri në Perandorinë Perse dhe Bizantine. Disa ndër punët më të rëndësishme administrative në zhvillimin e perandorisë islamike- të tilla si organizimi i ushtrisë myslimane, përcaktimi i udhëheqjes së guximshme të Khalidit, birit të al- Walid, për të drejtuar ushtrinë si dhe transformimi i komunitetit medinas në një perandori të suksesshme- kanë qenë ndër arritjet e rëndësishme që ndodhën gjatë sundimit të Omarit. Omari nuk konsiderohej si autoriteti fetar sipas ligjit të tij, por kryesisht si Komandanti i Besimtarëve (Amir al-mu‟minin), një titull që shfaqte përgjegjësitë e tij ushtarake dhe politike.

 

Gjatë sundimit të Omarit, Gadishulli Arabik ishte nën sundimin e myslimanëve. Krahas kësaj, qendrat e rëndësishme urbane si Damasku dhe Jerusalemi ishin gjithashtu nën sundimin mysliman. Të gjithë zonat e dominuara nga persianët, Iraku i sotëm, ishin pushtuar gjithashtu. Shumë nga precedentët për pushtimin ushtarak dhe shpërndarjen e mallrave të fituara gjatë luftërave të zgjerimit të kufijve kanë qenë krijuar gjatë sundimit të Omarit nga 630 deri në vitin 644.

 

 

 

Omari pësoi fundin tragjik kur u vra nga duart e një skllavi persian në vitin 644. Pasi u plagos rëndë, Omari urdhëroi gjashtë prej shokëve kryesorë të Muhamedit (s.a.s) të takohen në një tendë dhe të zgjedhin kalifin e ardhshëm nga mesi i tyre. Omari është njohur gjithnjë si një figurë e rreptë, madje edhe e ashpër, temperamenti i të cilit u duk edhe në modelin e zgjedhjes së kalifit të ardhshëm.

 

Ai në mënyrë specifike urdhëroi se nëse ndonjëri prej gjashtë anëtarëve do të mohonte të merrte pjesë, apo nëse ndonjëri do të refuzonte të pranonte zgjedhjen përfundimtare, duhej të vritej menjëherë! Dy kandidatët e qartë ishin Aliu dhe një tjetër shok i hershëm i Profetit Muhamed i quajtur Osman, djali i Afanit, nga fisi Umajad.

 

Modeli i propozuar nga Omari ishte ndryshe nga modelet e mëparshme të ndjekura për zgjedhjen e Ebu Bekrit dhe vetë atij, por kësaj radhe përfshiu edhe Aliun, me një paralajmërim: Aliut dhe Osmanit, secilit iu kërkua të deklarojnë besnikërinë e tyre jo vetëm ndaj Kur‘anit dhe shembullit të Profetit (gjë që të dy ishin të gatshëm të bënin), por edhe ndaj paraprijësve të zgjedhur nga Ebu Bekri dhe Omari.

 

Osmani pranoi, ndërsa Aliu me gjakftohtësi mohoi këtë gjë. Ai nuk kishte njohur Ebu Bekrin dhe Omarin si legjitimë dhe nuk pranonte të mbështeste pasuesit e tyre nëse do të binin në konflikt me vetë ndërgjegjen e tij. Anëtarët e tjerë i  ofruan kalifatin Osmanit, i cili me kënaqësi pranoi të shërbente si kalifi i tretë (sipas traditës së mëvonshme sunite). Osmani ka qenë ndër pasuesit e afërt të Muhamedit (s.a.s) dhe ndër meshkujt e parë të konvertuar në islam.

 

Tradita e mëvonshme tregon këtë marrëdhënie të ngushtë duke përmendur se Osmani fillimisht u martua me një vajzë të Profetit (Rukija) dhe më vonë, kur vdiq ajo, me një tjetër (Um Kulthum). Për shkak të këtij nderi të pashembullt për të qenë dhëndri i Muhamedit (s.a.s) dy herë, Osmani shpesh quhej njëri nga dy dritat,‖ ku secila dritë i referohet vajzës së Profetit. Ai gjithashtu njihej si njeri i devotshëm. Pjesë e njërit prej delegacioneve që vajtën në Abisinia, ai ishte edhe një biznesmen i zgjuar i cili zotëronte një pasuri të madhe dhe kishte njohuri intime rreth rrjeteve të tregtisë.

 

Pikërisht e njëjta lidhje biznesi, megjithatë, që vinte nga mjedisi i tij familjar, do ti kushtonte mjaft Osmanit rreth të cilës do të merrte mjaft kritika më vonë. Osmani përgjithësisht konsiderohej si karakter i dobët në krahasim me kalifët e mëparshëm dhe shpesh akuzohej për nepotizëm.

 

Kjo akuzë meriton shqyrtim më të hollësishëm. Osmani ishte pasardhës i fisit Beni Umajada ( bijtë e Umajadës). Lideri i këtij fisi ka qenë Ebu Sufjani, i cili ishte një ndër liderët e mekasve paganë të cilët persekutuan Profetin Muhamed dhe të cilët u konvertuan me vonesë dhe vetëm me gjysmë zemër pas pushtimit të Mekës. Në fakt, ka qenë mëshira e Muhamedit (s.a.s) që u përmbajt ndaj ish armikut të tij. Djali i Ebu Sufjanit, Muavija, ishte bërë një ndër pasuesit e Muhamedit (s.a.s) dhe tradita sunite e përkujton atë si një ndër ata që mbanin shënim Kur‘anin.

 

Beni Umajada është parë shpesh si grup tregtar me interesa biznesi në të gjithë Gadishullin Arabik dhe më gjerë. Komuniteti i hershëm mysliman ka qenë një meritokraci: sipas fjalëve të Kur‘anit, dallimi i vetëm në sytë e Zotit vjen nga devotshmëria e një personi dhe vetëdija ndaj Allahut (taghva). Tregtarët aristokratë të Beni Umajadës, megjithatë, nuk kishin pranuar kurrë egalitarizmin radikal në komunitetin e hershëm të Muhamedit (s.a.s).

 

Nëse kjo gjë ishte nepotizëm apo besimi se fiset e tij tregtare kanë pasur eksperienca të nevojshme burokratike për të shërbyer si zyrtarë, Osmani emërtoi shumë prej tyre si sundues në qytetet e reja myslimane dhe garnizone. Kjo i dha atij pakënaqësi ndaj atyre personave që ishin të prirur drejt Aliut, shumë prej të cilëve kishin përqafuar islamin për shkak të mesazhit të tij të barazisë dhe drejtësisë sociale. Gjithashtu të pakënaqur ishin edhe shumë familje të Ansarëve në Medinë, të cilët panë vetëm aristokracinë e fundit pagane të konvertuar në islam që ende kërkonin të arrinin majat. Ndoshta shembulli më i gjetur i një prej shokëve të Profetit, i cili kundërshtoi ashpër nepotizmin e Osmanit ishte i famshmi Ebu Dher al-Ghifari. Ebu Dheri ishte një konvertues i hershëm, ndoshta personi i katërt apo i pestë që kishte pranuar mesazhin e Muhamedit (s.a.s).

 

Ai vinte nga një sfond shumë modest dhe kishte shumë pak durim për aristokracinë e Beni Umajadëve. Në shumë mënyra ai mishëronte ata të cilët ishin të tërhequr pas mësimeve të drejtësisë sociale të islamit.8

 

Në veçanti, ai kundërshtoi kur Osmani i dha shuma marramendëse anëtarëve të familjes së tij nga pasuria e atyre që pushtuan: sipas disa burimeve, Osmani i dha 500 mijë monedha njërit prej pasuesve (Marvan, birit të Al Hakam), 300 mijë tjetrit (Al Harith, djalit të Al Hakam) dhe 100 mijë tjetrit (Zajb B. Thabit). Kështu, Ebu Dheri foli në prani të kalifit, duke cituar ato ajete nga Kur‘ani që paralajmëronin ata që grumbullonin pasurinë. Duke mbajtur anën e familjes së tij, Osmani e dëboi Ebu Dherin në Siri. Në Damask, Ebu Dheri filloi të kritikonte anëtarin e familjes së Osmanit, Muavijen, i cili po ndërtonte një kështjellë për vete në al-Khadra. Muavija i kërkoi Osmanit të ekstradojë Ebu Dherin në Medinë dhe kësaj here Osmani urdhëroi Ebu Dherin guximtar dhe të devotshëm që të mërgojë përgjithmonë në shkretëtirë (në provincën al-Rabadha), ku edhe vdiq në vitin 652. Kështu, ne shohim që diku rreth 30 vite pas vdekjes së Profetit Muhamed, zakonet e vjetra fisnore dhe nepotizmi kishin dominuar politikën kalifate; atje do të jenë gjithmonë Ebu Dherët e umetit mysliman, që do të flisnin të vërtetën kundrejt pushtetit, madje edhe në rrezikun e internimit me jetë.10

 

Ky tension midis drejtësisë sociale dhe perandorisë do të jetë një tipar i qëndrueshëm i eksperiencës islamike. Trashëgimia e Ebu Dherit ka qenë ringjallur në kohë dhe në vende mbarë botën, si p.sh., në revolucionin iranian të shekullit të njëzet, në aktivizmin kundër aparteidit në Afrikën e Jugut si dhe në lëvizjet e paqes dhe drejtësisë sociale në Amerikën e Veriut.

 

Pjesa më e madhe e traditës sunite, mjaft e sikletosur ndaj kësaj pjese të historisë kalifate për të pranuar dëbimin e Ebu Dherit, e portretizojnë atë në mënyrë të gabuar si një mërgimtar vullnetar. Për më tepër, rrjedha e traditës sunite e nderon Osmanin me finalizimin e detyrës së grumbullimit të dorëshkrimeve të Kur‘anit dhe në fakt botimi i Kur‘anit i përdorur sot nga të gjithë myslimanët zakonisht quhet versioni Osman.

 

Megjithatë, korrupsioni dhe nepotizmi i Osmanit çoi në revoltat

kundër tij dhe në fund ishte një ndër grupet revoltuese që e vranë atë. Ashtu si Omari, një tjetër kalif i islamit ishte vrarë. Kjo nuk do të ishte hera e fundit që një grup myslimanësh vrasin njëri-tjetrin. Ajo që pasoi ka qenë lufta e parë e vërtetë civile mes komunitetit mysliman.

 

Kësaj here është quajtur fitna, një term që do të thotë mosmarrëveshje, sprovë dhe mundim. Megjithëse tradita e mëvonshme sunite preferon të shohë periudhën e hershme pas Profetit si një kohë të artë- periudhën më të përsosur pas kohës së vetë Profetit- vetë rekordi historik aktual është shumë më i çrregullt. Shumë prej miqve të afërt të Profetit, të cilët gjatë jetës së tij, kishin qëndruar krah për krah tij, tashmë i ishin kundërvënë njëri- tjetrit pas vdekjes së Profetit Muhamed. Disa aspekte të traditës sunite përpiqen të zbardhin tensionet në këtë periudhë mes pasuesve kryesorë.

 

Shembulli klasik është ai i shpikjes së traditave profetike që premton parajsën për dhjetë pasuesit kryesorë të Muhamedit (s.a.s), edhe nëse këto dhjetë (të tillë si Aliu, Tlha dhe Zubejri) ngrejnë armët kundër njëri-tjetrit! Këto tensione u shtrinë madje deri tek vetë familja e Profetit. Për shembull, pas vdekjes së Osmanit, bashkëshortja e Profetit Aishja (e bija e Ebu Bekrit) udhëhoqi një ushtri në betejën kundër Aliut.

 

Një pjesë e kësaj ngjarjeje mund të ketë pasur të bëjë me rivalitetet e ndodhura mes Aishes dhe Fatimes- vajzës së Profetit dhe bashkëshortes së Aliut- për të siguruar vëmendjen dhe pëlqimin e Profetit. Aishja madje arriti të sigurojë ndihmën edhe të disa shokëve të hershëm të Profetit, të cilët së bashku me të ngritën armët kundër Aliut. Aliu doli fitimtar në betejë dhe në mënyrë mjaft të respektueshme e shoqëroi Aishen gjatë kthimit të saj. Megjithatë trashëgimia e të dashurve të Profetit të cilët do të ngrinin armët kundër njëri-tjetrit do të mbetej ende. Një dijetar

modern i islamit të hershëm, Mahmoud Ajub, ka përshkruar më së miri: ―Sepse mbi të gjitha beteja u zhvillua, i tëri umeti mysliman humbi.‖10

 

 

 

Pas vrasjes së Osmanit, komuniteti iu kthye atij personi që tashmë njihej si pasuesi më i denjë i Profetit, Aliut. Padyshim ai dhe pasuesit e tij- të cilët e quanin veten shiiat e Aliut (―fraksioni që mbështet Aliun‖)- besonin se ai ka qenë pasuesi i menduar i Profetit gjatë gjithë kohës. Fatkeqësisht, Aliu nuk do të kishte mundësinë të parashtronte vizionin e tij në shoqërinë myslimane, pasi i duhej të merrej me pasojat e vrasjes së Osmanit. Anëtarët e fisit të Osmanit kërkonin hakmarrje për vrasjen e tij. Tensioni kryesor pas vrasjes së Osmanit ishte mes pasuesve të Aliut dhe pasuesve të Muavijes, i cili, njësoj si Osmani, ishte nga fisi Beni Umajad. Muavija pretendonte për të drejtën e hakmarrjes për vrasjen e Osmanit sipas zakoneve arabe- para islamike. Aliu refuzoi dhe kështu nisen konfliktet e mëtejshme. Sa për të komplikuar më tej çështjen, një tjetër ngjarje po ndodhte në komunitet: një pjesë e anëtarëve më të devotshëm të komunitetit, veçanërisht ata të cilët kishin mësuar përmendësh Kur‘anin dhe ishin mjeshtër të recitimit të tij, u larguan nga të dy Aliu dhe Muavija duke formuar kështu një grup të tretë të quajtur Havarixh. Ata këmbëngulnin në një meritokraci totale të bazuar jo mbi prejardhjen nga familjet fisnore të Kurejshëve (siç insistonte Muavija) apo nga familja e Profetit (siç këmbëngulnin shiiat e Aliut), por për më tepër të bazuar thjesht në devotshmëri. Pas një seance gjykimi, Aliu dhe Havarixhët dështuan për të arritur një rezolutë. Kushtet e këtij gjykimi janë të dobishme për myslimanët sot: Havarixhët pretendonin se nuk do t‘i dorëzoheshin asnjë autoriteti tjetër përveç Kur‘anit. Aliu shkëlqyeshëm iu përgjigj se Kur‘ani është i heshtur dhe mund të flasë vetëm kur interpretohet nga njerëzit. Ky vështrim, që nga vetë periudha e themelimit të islamit afër me periudhën e Profetit, është i një rëndësie të madhe për myslimanët sot, të cilët shpesh kërkojnë të legjitimojnë vetë pozitat e tyre nëpërmjet ―tekst-dëshmisë‖ (duke cituar shkrime të shenjta të zgjedhura dhe shpesh jashtë kontekstit të tyre), ndërsa fshehin apo mohojnë vetë perspektivat e tyre filozofike dhe ideologjike. Ashtu si Omari dhe Osmani para tij, edhe Aliu do të ketë një fund të dhunshëm. Në muajin e shenjtë të Ramazanit në vitin 661, Aliu ishte në Kufe (në Irak) për të kryer namazin e sabahut. Pas britmave, ―Gjykimet i përkasin Allahut, o Ali, e jo ty,‖ një ndër Havarixhët e quajtur Ibn Mulxham sulmoi dhe plagosi për vdekje Aliun, ndërsa ai ishte në mes të namazit. Tradita shiite përmend se kur vrasësi qëlloi Aliun me shpatë të helmosur, Aliu thërriti: ―Pasha Allahun e Qabes, unë kam triumfuar!‖ Burimet tregojnë se Aliu, modeli shembullor i islamit, ndaloi turmën nga hakmarrja ndaj vrasësit të tij nëpërmjet torturave apo dhimbjeve që vetë ai po kalonte dhe madje kërkoi që Ibn Mulxhami të ushqehej njësoj me bukë e ujë si vetë Aliu- kalifi i islamit- po ushqehej në ditët e fundit të jetës së tij, përfshirë edhe gjysmën e vetë tasit të tij të qumështit. Kur Aliu vdiq pas dy ditësh, mauzoleja e tij në Naxhaf (në Irakun e sotëm) u bë një vend i madh i pelegrinazhit islamik.

 

Pritej që shiitët normalisht, do të nderonin Aliun si paraardhësin e imamëve të mëvonshëm. Megjithatë, mund të mos e keni pritur të dini se Aliu është gjithashtu një shembull për shumë persona të cilët vijnë nga sfondi sunitë. Pas Profetit Muhamed, ndoshta asnjë figurë tjetër myslimane nuk ka qenë subjekt i një idealizmi të tillë. Ai ka mishëruar kalorësin trim, shpirtin e përkryer kalorësiak, sundimtarin e vetëm dhe mistikun e përsosur. Ai mbahet mend si djali i ri i cili me trimëri u shtri në krevatin e Profetit për të shërbyer si një kurth, ndërsa Profeti Muhamed u nis në hixhret drejt Medinës edhe pse Aliu e dinte se vrasësit që i ishin vënë pas të Dërguarit mund të qëllonin atë. Kombinimi i trimërisë, devotshmërisë, dijes dhe afërsisë me shembullin e Profetit bëri që gjeneratat e mëvonshme ta idealizonin atë. Ndoshta dijetari më i madh i shekullit të njëzet të shiizmit të hershëm, Wilferd Madelung, thotë: ―Në kujtesën e brezave të mëvonshëm, Aliu u bë Komandanti ideal i besimtarëve.‖11 Të dy burimet shiite dhe sunite tregojnë se shokët e ngushtë të Profetit, si Ebu Dheri- kampioni i drejtësisë që kritikoi nepotizmin Umajad- qante sa herë që e shikonte Aliun dhe thotë: ―Pasha Zotin, kur të shoh ty, më kujtohet gjithnjë Profet.‖12 Aliu ka qenë një kujtim i gjallë i Profetit për komunitetin mysliman.

 

Një nga trashëgimitë e Aliut ishte një koleksion i mrekullueshëm i predikimeve dhe aforizmave i njohur si Nahxh-ul Balaghe (―Kulmi i elokuencës‖). Për myslimanët shiitë në veçanti, ky koleksion është i dyti për nga rëndësia pas Kur‘anit; pasi ata besojnë se Aliu ka qenë një kujtues më besnik i mësimeve të Profetit se koleksionet e haditheve sunite, ata i referohen Nahxh ul Balaghes ndoshta edhe më shpesh se u referohen haditheve të Profetit Muhamed. Në Nahxh-ul Balaghe, Aliu zbulon veten e tij  si një mjeshtër të madh dhe elokuent të gjuhës arabe si dhe një të urtë spiritual, mësimet e të cilit janë të dizajnuara të zbatohen në jetën e përditshme. 

 

• Rrini me njerëzit në një mënyrë të tillë që nëse vdisni, ata të qajnë për ju, dhe nëse jetoni, ata të jenë të etur për të qenë me ju. 
• Nëse pushtoni armikun tuaj, faleni atë dhe jini mirënjohës ndaj Zotit për fuqinë dhe bekimin. 
• Asnjë pasuri nuk është më e dobishme se dituria dhe asnjë vetmi nuk është më frikësuese se dashuria për veten. Asgjë nuk është më fisnike se devotshmëria dhe asnjë trashëgimi nuk është më e bukur se mirësjellja.13

 

Ashtu siç ndodh me shumë tradita spirituale, Aliu këshillon pasuesit e tij të flasin pak dhe të kujtojnë se zemra e një qenie të mençur është kraharori i thesarit të sekreteve.14 Fjala, kur nuk shoqërohet me mendim të thellë dhe reflektim, është për Aliun si një kafshë e egër që të çon në dënim dhe shkatërrim.15 Padyshim si rrjedhojë e vetë reflektimit në eksperiencën e tij të jetesës për njëzet e pesë vite gjatë periudhës së grindjeve të brendshme mes myslimanëve, Aliu thotë: ― Në kohën e trazirave, ji si viç që ushqehet me gji, i cili nuk mund të kthehet pas dhe as nuk ka sisë të ushqehet.‖16 Myslimanët në këtë fazë të hershme shprehnin spiritualitetin e tyre jo nëpërmjet mrekullive të botës tjetër, por nëpërmjet mahnitjes në mrekullinë e përditshme të krijimit, një tipar që në fakt ka qenë mjaft harmonik me përshkrimin Kur‘anor të kozmosit natyral si ―shenjë‖ (aje) e Zotit. Aliu lavdëron kryeveprën e Zoti, qenien njerëzore, kur deklaron: Unë mahnitem me krijimin e njerëzimit: Njeriu shikon përmes një vello të qartë (sytë), flet përmes një cope mishi, dëgjon nëpërmjet një kocke dhe një kërci, si dhe merr frymë përmes një vrime të ngushtë.

 

 

 

Aliu u bë objekti i përkushtimit intensiv të myslimanëve të devotshëm në shkallë të madhe për shkak të modelit të sjelljes që ai paraqiti gjatë jetës dhe vdekjes së tij. Shumë nga ata të cilët janë të prirur mistikisht, janë përqendruar në pasurinë e traditave që i atribuohen Profetit, ku Muhamedi e ka deklaruar veten e tij si ―qytetin e dijes‖ dhe Aliun portën e qytetit. Për shembull, çdo grup sufi kthehet pas në gjurmët e Profetit Muhamed nëpërmjet një gjenealogjie speciale të njohur si silsila, një zinxhir përmes të cilit lavdia e Profetit transmetohet tek komuniteti.17 Madje në ikonografinë myslimane, shpata e famshme me dy dhëmbë që Aliu përdorte në beteja, e njohur si dh „l-fighar, u bë ikonike. Ajo është përshkruar në miniatura të panumërta, dhe modele të vogla të saj herë pas here vendosen në qafë si varëse të bukura që sjellin fat. Ndoshta asnjë histori nuk përshkruan devotshmërinë myslimane ndaj Aliut më mirë se ajo e shenjtorit mysliman të shekullit të trembëdhjetë Mevlana Xhelal al-Din Rumi. Duhet të kemi parasysh se Rumiu vetë ishte një suni, por besnikëria e tij sunite nuk e ka penguar atë nga admirimi i thellë ndaj Aliut dhe anëtarëve të tjerë të familjes së Profetit. Thënë ndryshe, dashuria dhe përkushtimi ndaj familjes së Profetit historikisht ka përfshirë  të gjithë myslimanët dhe nuk është konsideruar si monopol ekskluziv i myslimanëve shiitë. Rumiu nuk kishte nevojë të zbukuronte shumë guximin tashmë legjendar të Aliut në betejë. Profeti dhe pasuesit e tij ishin të angazhuar në betejën e nxehtë të Hendekut kundër paganëve mekas. Sipas zakonit arab, para betejës, secila palë zgjedh luftëtarin më guximtar për të kryer duel një me një. Paganët arabë nxorën në shesh një luftëtar gjigand, një burrë të fuqishëm. Ai kërkoi një kundërshtar të denjë, ndërkohë që madhësia e tij gjigande bëri që madje edhe zemrat e trimave më të fuqishëm myslimanë të dridhen. Luftëtari pagan, i quajtur Amr, biri i Abdu Wudd, filloi të përqeshte myslimanët dhe tha: ―Ku është kopshti juaj rreth të cilit thoni se ai që humbet në luftë do të hyjë në të? A nuk mund të dërgoni një burrë për të luftuar me mua?‖ Aliu, ende një adoleshent, doli vullnetar. Profeti, i ndërgjegjshëm për moshën e Aliut, i kërkoi atij të ulej. Tre herë radhazi luftëtari pagan kërkoi një kundërshtar duke thënë: ― Më është ngjirur zëri duke bërtitur. A nuk është asnjë nga ju që të mund t‘i përgjigjet sfidës sime? Unë kam qëndruar këtu si një kampion luftëtar, ndërkohë që trimat e ashtuquajtur janë frikacakë.‖ Secilën herë, asnjë tjetër përveç Aliut nuk doli vullnetar. Në fund, Profeti pranoi dhe Aliu doli përpara për tu përballur me luftëtarin e fuqishëm duke thënë:

 

“Mos u nxito. Asnjë ngordhalaq nuk ka dal për t‟iu përgjigjur sfidës tënde. Por, një burrë me rezolutë dhe me largpamësi. E vërteta është streha e suksesit.

 

Një duel i madh u zhvillua, plotë me kacafytje. Në mes të resë së pluhurit, gjithçka që të dy anët mund të shikonin ishte mundja e dy kampionëve të fuqishëm që po luftonin kundër njëri tjetrit. Në fund ata dëgjuan britmën, ―Allahu është i madh,‖ dhe panë që Aliu po ngrinte kundërshtarin e fortë mekas dhe e hodhi në tokë duke e pushtuar atë. Deri në këtë pikë të kësaj ngjarjeje, tregimi është dëshmuar në biografinë e famshme të Muhamedit (s.a.s), shkruar nga Ibn Is‘hak në shekullin e tetëmbëdhjetë.18 Rumiu paraqet qëndrimin e tij të zgjuar në këtë tregim. Sipas kryeveprës së Rumiut, Masnavisë, Aliu u ul në gjoksin e Amrit për të vrarë kundërshtarin e mposhtur. Kampioni pagan, i acaruar dhe i poshtëruar, pështyu në fytyrë të Aliut. Këtu, Rumiu thote:

 

Mëso nga Aliu si të veprosh sinqerisht, Luani i Zotit, i pastërti tërësisht: Gjatë një beteje, ai mposhti një armik Më pas nxori shpatën e tij për ta goditur përfundimisht, Armiku pështyu në fytyrën e pastër të Aliut, Krenarinë e çdo të shenjti dhe profeti tani dhe përgjithnjë Hëna është përkulur para kësaj fytyre Të cilën ai e pështyu- një akt ky apo poshtërim! Aliu menjëherë uli shpatën e tij Edhe pse, ai ishte në dominim, ndaloi shpejt këtë luftim. 

Armiku, i mahnitur nga ky veprim, Që Aliu tregoi mëshirë edhe pse ishte sulmuar në dyluftim. 

 

 

Aliu filloi të shikohej si modeli i kalorësisë jo vetëm për shkak të forcës dhe fuqisë së tij absolute. Siç thotë Rumiu, nëse tipari i një njeriu do të ishte thjesht fuqia, atëherë elefantët do të ishin më njerëz se vetë njerëzit! Për më tepër, modeli i njerëzimit është të luftojë në rrugë të Zotit, dhe nga ana tjetër të zbrazë veten nga dëshirat egoiste që në këtë mënyrë të mund të mbushet me cilësitë besimtare. Shembulli i Aliut nuk është një paqësor në vetvete, por është një në të cilin edhe luftimi bëhet në rrugë të Zotit. Kur luftëtari pështyu në fytyrë të Aliut, Aliu- madhështor, por ende njerëzor- u zemërua. Nëse ai do të vazhdonte për të vrarë armikun, ai do të kishte vepruar, jo sipas komandës së Allahut, por thjesht nga zemërimi i tij. Rumiu merr këtë pikë, kur Aliu thotë:

 

 Ai tha, “Unë e përdor shpatën siç e ka planifikuar Allahu, Jo për trupin tim, por me komandë të Allahut; Unë jam luan i Zotit, jo ai i zemërimit- Veprimet e mia dëshmojnë vetë besimin:... Kam larguar barrën nga vetja ime, Dhe them tani “Asgjë nuk ekziston përveç Zotit tim,”

 

 

 Në një lojë fjalësh të gjetur në persisht (gjuhë të cilën e fliste Rumiu, por jo Aliu!), Rumi vendos kontrast mes forcës së brendshme të Aliut si një mal (Kuh) dhe një kashte (Kah) për të treguar se një person i cili ―kapet‖ pas këtij apo atij, pra pas çdo veprimi që kalon, nuk është një njeri si mali (i fuqishëm), por është si një kashtë që kapet në erërat e egos:

 

Një mal i durimit dhe i qetësisë së thellë Erërat më të forta nuk mund ta shkatërrojë e as dëmtojnë Ato që shkojnë me erën janë plehrat, jo më shumë Dhe shumë erëra të tilla ekzistojnë në këtë botë! Era e zemërimit dhe ajo e lakmisë e epshit, Godit ata që nuk luten në kohën e duhur! Unë jam mal, Zoti është mbështetja ime e madhe, Si kashta lulëzoi vetëm kur mendoj për fytyrën e Tij; Dëshira ime e madhe ndryshon kur aroma e Tij më përkëdhel, Kapiteni im është vetëm dashuri e Tij.

 

 Në stilin aq tipik të spiritualitetit mysliman, përfundimi i tregimit është një çlirim shpirtëror, ku luftëtari i fuqishëm dikur pagan ftohet në jetën e dashurisë dhe besimit.

 

“Zemërimi nuk mund të më robërojë mua,” tha Aliu, “Jam i lirë, Nuk ka asgjë tjetër veç atributeve të Allahut- eja shiko! Hyr! Mirësia e Allahut të ka çliruar ty! Mëshira e tij vjen para zemërimit gjithashtu! Eja! Tashmë i ke ikur rrezikut që ke njohur Je një diamant që më parë ishte i thjeshti gur.

 Ti i ke shpëtuar ferrës së mosbesimit dhe dënimit Pra, do të lulëzosh në kopshtin e Allahut!

 

Në kozmologjinë mesjetare, diamantet në fakt kanë qenë ―gur të çmuar‖ të cilët ishin ndriçuar. Kur drita- drita e Allahut reflektonte përmes shenjtorëve- bie mbi ta, madje edhe ata (ose ata me zemrat prej) gurë do të ndriçoheshin në zemra diamanti. Madje edhe mistiku Rumiu, ka hequr kufijtë mes Aliut dhe luftëtarit duke i njohur ata si një të vetëm në besim. Kështu, Aliu madje edhe i drejtohet luftëtarit të mposhtur si Ali,‖ duke qenë se dualiteti është zhdukur dhe vetëm Një ka mbetur: 

 

O madhështor, unë jam Ti dhe ti je Unë, Ali, si mund të shkaktoj unë vdekjen e Aliut!

 

Përfundimi i tregimit është një ftesë për mirësinë dhe mëshirën, cilësi që duhet të kombinohen me pushtet dhe forcë për të krijuar një kampion të vërtetë të kalorësisë islamike: 

 

Hyni! Dera është e hapur për ju- Ju ziheni, por unë tregoj dashamirësi ndaj jush gjithsesi; Unë u garantoj dhurata të tilla atyre që më torturojnë Dhe përkulin kokën time poshtë në përulësi, Imagjinoni çfarë u jap njerëzve të mi besnik!- Thesare dhe mbretëri që janë për të gjithë përjetësinë!19

 

Këtu, si në shumë pjesë të tjera në literaturën islamike, vijat ndërmjet historisë së plotë dhe përkushtimit nuk janë të qarta. Ajo që ka rëndësi për myslimanët nuk është vendi i saktë gjeografik dhe koha e përpiktë e betejës, por mësimet shpirtërore që merren nga këto ngjarje. Thënë ndryshe, nëse dikush flet rreth Muhamedit (s.a.s), Aliut, Huseinit, Zejnebit apo Fatimes, ajo që ka rëndësi për myslimanët nuk është historiku i ngjarjeve, por mënyrat sipas të cilave këto ngjarje mund të përdoren për të marr mësimet spirituale për një jetë më ndritshme. Kjo histori nga Masnavia e Rumiut, padyshim një ndër historitë më të famshme të të gjithë librave të literaturës islamike, është treguar dhe ritreguar herë të panumërta nga myslimanët sunitë dhe shiitë. E ky nuk ka qenë zëri i fundit që ka përkujtuar Aliun në një mënyrë të tillë devocioni. Pas kalimit nga konteksti i Rumiut të shekullit të trembëdhjetë nga Irani dhe Turqia në Pakistan në shekullin njëzet, ne përballemi me një tjetër figurë sunite, këngëtarin e madh Pakistanez, Nusrat Fateh Ali Khan, i cili gjithashtu është marrë me përkujtimet poetike dhe muzikore të Aliut. Nusrati ishte një Qawwal, një këngëtar i këngëve mistike që vjen nga konteksti mistikë i sufizmit. Këto këngë janë kënduar për herë të parë në tubimet e sufijve si një mënyrë për të lëvizur shpirtrat në ekstazë në seancat e mbushura me këngë dhe lutje, muzikë dhe poezi. Shumë prej seancave Qawwali në Azinë Jugore kanë nisur duke recituar Qal Tarana, këngën e famshme të poetit të njohur indian persisht-folës, Amir Khusraw. Kënga përkujton transmetimin e mëshirës hyjnore të Profetit Muhamed tek Aliu duke kujtuar:

 

Men kuntu maulahu, fe Aliju maulahu. (Për këdo që unë kam qenë udhëheqësi i tij, Aliu është prijësi i tij.)

 

 Këtu vërejmë një paralele mes traditës shiite dhe sufiste, të cilat veprojnë të dyja me idenë se dija mistike është transmetuar nga Profeti tek Aliu dhe më pas nga Aliu tek trashëgimtarët e tij. Në rastin shiitë, trashëgimtarët janë trashëgimtarët biologjikë (imamët shiitë), dhe përsa i përket sufive, trashëgimtarët e tyre janë mjeshtrit sufi. Çfarë mund të nxjerrim nga kjo mbivendosje? Këtu nuk bëhet fjalë për sufijtë pothuajse shiia, apo për shiitët e fshehur. Pra përsëri, kjo është një kujtesë se jeta islamike nuk është zakonisht bardh e zi, por për më tepër përfshin të gjithë spektrin e ngjyrave. Jetët e njerëzve, kulturat, idetë dhe ndjenjat janë më tepër të rrjedhshme dhe fluide sesa të ngurta: ato janë në lëvizje të vazhdueshme. Ndryshe nga grafikët që ngjyrosin disa pjesë të botës islamike ―shiite‖ (Iranin, pjesë të Libanit, Afrikën Lindore, Irakun dhe disa pjesë të Bahrejnit dhe Pakistanit) dhe pjesën tjetër ―sunite‖, në fakt traditat myslimane janë të mbivendosura dhe janë të përhapura përmes shumicës së vendeve të botës në të cilat jetojnë myslimanët. Trashëgimitë sunite dhe shiite të islamit do të kenë veçantitë e tyre, por ata gjithmonë do të jetojnë krah për krah në komunitetin e Muhamedit (s.a.s).

 

 

 

Aq i rëndësishëm që është përkushtimi i Aliut për të dy sektet sunite dhe shiite, historia e shiizmit nuk përfundon me të. Në fakt, martirizimi i Aliut, aq tragjik që ishte, nuk e ngjyros kozmosin spiritual të shiitëve në atë mënyrë që e ngjyros martirizimi i Huseinit.

 

Madje edhe para vdekjes së Aliut, Muavija kishte filluar të konsolidojë bazën e pushtetit të tij. Ai erdhi për të ushtruar pushtetin e tij në Egjipt dhe në atë që sot quhet Lindja e Mesme arabe. Ai kishte zgjedhur si selinë e pushtetit të tij qytetin sirian të Damaskut. Ndryshimi nga Medina në Damask ishte simbolikisht kryesor.

 

Medina kishte qenë dhe do të jetë përjetë, Qyteti i Profetit. Ata të cilët vështronin Medinën, gjithnjë do të kujtoheshin rreth trashëgimisë së Profetit, ata autoriteti i të cilëve ishte në esencë i lidhur me kujtesën e Profetit. Për Muavijen dhe veçanërisht pasardhësit e tij, lëvizja në Damask simbolizonte një pushim (ose të paktën largim) nga trashëgimia e Medinës dhe themelimin e një perandorie, autoritetit i sunduesit të së cilës do të ishte fillimisht militaresk dhe politik.

 

Ndërkohë që sunduesit si Aliu, Ebu Bekri dhe Omari mund të pretendonin gjithnjë një lidhje të ngushtë me Profetin dhe autoritetin bazuar në devotshmërinë e tyre, me kalimin e kohës shumë prej udhëheqësve Umajad në Damask filluan të përqesheshin si kurvarë të dehur të cilët jetonin (dhe deheshin) më tepër se Cezarët bizantines sesa si shembuj myslimanë. Islami ishte tashmë edhe një vizion formues përmes të cilit një perandori e paraqiste veten.

 

Islami do të mbetet gjithnjë një shteg spiritual për ata që duan të gjejnë rrugën e tyre për tek Allahut, por për më tepër, kjo fe u bë një rrjet i komplikuar etik, ligjor dhe estetikë duke bashkuar të gjithë njerëzimin, një qytetërim të gjerë dhe nga brenda të nuancuar dhe projektin për një perandori- njëkohësisht trashëgimtare në trashëgiminë e Romës dhe Persisë. Shumë myslimanë besojnë se kjo trashëgimi e fuqisë erdhi në një kosto të lartë, ashtu siç vijnë të gjithë fuqitë e mëdha.

 

 Sundimi i Muavijës në veçanti nuk ishte i bazuar direkt në mësimet e islamit, edhe pse ai i përgjonte ato për më tepër mbështetje. Mbi të gjitha, ishte i bazuar në rrjetin kompleks të ushtrisë dhe fuqisë financiare të fituara kur ushtritë myslimane u shtrinë në territoret fitimprurëse të Irakut dhe Sirisë. Zërat e mospajtimit mizorisht u shtypnin dhe në fakt kanë qenë të shumtë. Veçanërisht të ndjeshëm ndaj këtij fati kanë qenë përkrahësit e zjarrtë të Aliut (shiitët), ankesa e të cilëve bazohej kryesisht në devotshmëri dhe drejtësi sociale. Muavija urdhëroi që shumë prej tyre të dëbohen ose të vriten. Një rast dramatik ka qenë ai i martirit Huxhr, djalit të ‗Adit, dhe shumë prej mbështetësve të tjerë të flaktë të Aliut. Muavija i ofroi Huxhrit një mundësi për të shpëtuar jetën e tij nëse ai do të mallkonte publikisht Aliun, të cilës i burgosuri guximtar iu përgjigj: Pasha Allahun, nuk do ta bëjmë kurrë këtë gjë.‖ Huxhrit dhe shokëve të tij iu pre koka menjëherë pas kësaj. Siç e kemi përmendur edhe më parë, ka qenë Muavija i cili e dëboi në mërgim Ebu Dherin, shokun e hershëm të Profetit Muhamed. Një nga pasojat e këtyre ndryshimeve në natyrën e sundimit islamik ishte se me kalimin e kohës shumë pak persona në komunitetin mysliman do të vazhdonin të shikonin kalifët si model shembullor të përsosmërisë morale dhe devotshmërisë. Në fakt, kur Aliu po kërkonte mbështetje në mesin e myslimanëve të Kufës kundër Muavijës, ai i kishte paralajmëruar ata se nëse nuk zgjedhin sunduesit e tyre në bazë të devotshmërisë dhe prioritetit në besim, ata do të sundoheshin nga personalitete si mbretërit që u ngjanin sunduesve të Bizantit dhe Persisë. Këtu, në ftesën e Aliut, ishte premtimi i modelit të shoqërisë që ka qenë parashikuar nga islami, madje edhe nëse diçka nuk do të shkonte mirë nën sundimin e Umajadëve dhe disa sundimtarëve të mëvonshëm: një shoqëri në të cilën sunduesi nuk ishte vetëm një mbret, por një shembull i përsosur spiritual. Tek-tuk, madje edhe nën sundimin e Umajadëve, ka pasur përjashtime sundimtarësh të devotshëm (si kalifi Omar, djali i Abd al-Aziz), por paradigma kishte ndryshuar. Tani e tutje, kalifët ishin sundimtarët, mbretërit dhe në rastin më të mirë, ishin forca për të udhëhequr perandorinë islamike dhe për të mbajtur vendin e bashkuar. Kur kalifët u përshkruanin si Amir al-Mu‟minin (komandanti i besimtarëve), fjala Amir (komandant) kishte një ngjyrim shumë politikë dhe madje edhe ushtarak. Për përsosmëri spirituale dhe devotshmëri, myslimanët do të ktheheshin gjithnjë e më shumë tek dijetarët, shenjtorët dhe familja e Profetit. Idealizimi i kalifatit për shumë myslimanë në kohën e post kolonializmit (në shekullin e njëzet) nuk është diçka që shumë myslimanë historikisht do ti kushtonin vëmendje të madhe. Kalifati mund të ketë shërbyer si një simbol i dobishëm i unitetit politik, por shumë shpejt e ka humbur lavdinë e tij si qendër morale e umetit. Kur Muavija konsolidoi bazën e tij të pushtetit, ai duhej të merrej me familjen e Profetit. Ata përbënin sfidën më serioze të autoritetit të tij, sidomos Hasani, djali i madh i Aliut. Hasani nuk e njohi Muavijën si kalifin legjitim dhe thuhet se i ka shkruar atij si më poshtë:

 

Por tani, ç „habi e madhe dhe ç „goditje është të të shohim ty, o Muavije, që po përpiqesh ta marrësh për vete diçka që nuk e meriton. Ti as nuk ke merita në fe, as ke lënë ndonjë gjurmë në Islam, për të cilën mund të të lëvdojnë njerëzit. Përkundrazi, ti je biri i prijësit të palës kundërshtare mes palësh të tjera; dhe ti je djali i armikut më të madh të Profetit mes Kurejshve... Ndaj hiq dorë nga vendosmëria jote në të gabuarën dhe më shpreh besnikëri siç kanë bërë të tjerët.20

 

Në përgjigjen e tij, Muavija pohoi se ai preferonte që të ishte vetë kalif pasi besonte se do të mund t‘u shërbente interesave të komunitetit më mirë, pasi ishte më i vjetër se Hasani dhe kishte më tepër përvojë në administrimin e pushtetit. Muavija arriti në përfundim: ―Ndaj do të ishte më mirë për ty që të mos insistoje në atë që po më kërkon; nëse tani më bindesh mua, ti do të bëhesh kalifi i radhës pas meje.‖21 Mjaft interesant ishte fakti se Muavija nuk deklaroi asgjë në lidhje me devotshmërinë e tij, dijen fetare apo praktikat në krahasim me Hasanin. Ai e bazoi vendimin e tij në të qenit politikan dhe sundimtar më i mirë se Hasani, një pikë që ndoshta ishte e vlefshme; ai padyshim ndihej inferior ndaj nipit të Profetit në çështjet fetare. Hasani nuk ishte në gjendje për të rritur mbështetje të mjaftueshme që të nginte një sfidë serioze dhe përfundimisht u detyrua të tërhiqej përkohësisht prej kalifatit të Muavijes. Këtu rrëfimet sunite dhe shiite ndryshojnë ndjeshëm. Rrëfimet sunite (të dashamirësve të sunetit) përgjithësisht theksojnë se Hasani hoqi dorë nga kalifati për një shumë të konsiderueshme parash nga thesari irakian, plus premtimit që babai i tij (Aliu) nuk do të mallkohej. Shumë burime shiite polemizojnë këtë rrëfim, duke qenë se Hasanin e paraqesin në thelb si shitës (apo më saktë, dhënës me qira) të të drejtës legjitime të udhëzimit të umetit mysliman. Në versionet shiite, kushtet e marrëveshjes ishin këto që kalifati do t‘i rikthehej Hasanit pas vdekjes së Muavijës, që Muavija nuk do të përcaktonte asnjë kalif pas vetes së tij, si dhe do të sundonte mbi bazë të Kur‘anit dhe shembullit të Profetit.

 

Siç pritej, disa nga këto kushte u respektuan. Hasani vdiq në një mënyrë misterioze, ku shumë burime shiite besojnë se e kishin helmuar. Kalifati nuk u rikthyer kurrë më në familjen e Profetit dhe Muavija përkundrazi përcaktoi vetë djalin e tij, Jezidin, si kalifin e ardhshëm. Ka qenë pikërisht emërimi i Jazidit si kalif- për herë të parë emërimi i kalifit ndodh në mënyrën dinastie- që çoi shumë myslimanë të ngrihen në revolta kundër Jezidit dhe Umajadëve. Pjesa më e madhe e kësaj mbështetjeje vinte nga ata që i qëndruan besnikë familjes së Profetit, në veçanti djalit të Aliut- dhe nipit të Muhamedit (s.a.s)- Huseinit. Kjo mbështetje ishte përqendruar në Irak, ku Aliu kishte nisur operacionet e tij. Shumë prej përkrahësve e mbanin mend Huseinin si dritën e syve të Muhamedit (s.a.s)- nipin që ai e dashuronte me gjithë zemër. Bir i Aliut dhe Fatimes (bijës së Profetit), Huseini mund të pretendonte pasardhësin më ekskluziv nga Profeti dhe ai kishte kredencialë të patëmeta në aspektin e dijeve të tij fetare dhe praktike. Në vitin 680, diku rreth 12 mijë deri në 18 mijë banorë në qytetin e Kufës firmosën një peticion duke i kërkuar Huseinit të largohej nga Medina, të vinte tek ata dhe t‘i udhëhiqte si kalif i tyre. Rastësisht, kjo shënon një nga demonstratat më të mëdha të ―zgjedhjeve publike‖ në komunitetin e hershëm mysliman.

 

 Huseini u përgjigj: Nga Husein ibn Ali, drejtuar besimtarëve dhe myslimanëve... Duhet të jeni të qartë rreth faktit se Imam është vetëm ai që zbaton urdhrat e Kur‟anit, vepron me drejtësi dhe ndershmëri, gjykon sipas të vërtetës dhe i dedikohet tërësisht rrugës së Allahut. Paqja qoftë mbi ju!22

 

Kjo letër është e rëndësishme sepse tregon se Huseini e pa detyrën e një imami si fetare, që merret me çështjet e drejtësisë dhe domosdoshmërinë e shërbimit me ndershmëri ndaj besimtarëve. Në një letër tjetër drejtuar shiitëve të Basras, Huseini i paralajmëroi besimtarët se shembulli i Profetit Muhamed ishte zhdukur tashmë dhe se risitë në fe po përhapeshin gjithandej. Kjo letër gjithashtu, e gjetur në burimet e rëndësishme historike sunite si Tabari, dëshmon se për shiitët, shembulli i Profetit Muhamed nuk ishte disi i transmetuar në mënyrë magjike apo pasive nga brezi në brez, por duhej të kuptohej dhe të mbrohej nga gënjeshtra. Huseini u largua nga siguria që kishte në Medinë dhe u nis drejt Kufës. Në të njëjtën kohë, sunduesi umajad Jezidi emëroi burrin e fuqishëm, të quajtur ‗Ubajd Allah, djalin e Zijadit, guvernator të Kufës. ‗Ubajd Allah mbajti një fjalim të tmerrshëm në të cilin ai kërcënonte qytetarët e Kufës me vdekje të menjëhershme nëse do të vazhdonin të mbështesnin Huseinin. Për të dhënë shembull, ai ndaloi lajmëruesin e Huseinit dhe i preu kokën. ‗Ubajd Allah më pas njoftoi se çdokush që dyshohej të mbështeste Huseinin do të varej pa gjyq dhe shtëpitë e tyre do të digjeshin. ‗Ubajd Allah dërgoi një ushtri të madhe të drejtuar nga një gjeneral me emrin Hurr, i biri i Jezidit (jo i kalifit), për të kufizuar Huseinin. Kur Hurri u gjend para Huseinit, ishte mesi i një dite të nxehtë në shkretëtirën e Irakut dhe ushtria e Hurrit ishte e lodhur dhe e etur. Biri kalorësiak i babait Ali, Huseini, urdhëroi ushtrinë e tij t‘u jepte ujë ushtrisë që kishin ardhur të dobësonin atë. Huseini personalisht u ofroi ujë ushtarëve të palës kundërshtare.

 

 Si shenjë respekti për Huseinin, madje edhe ushtria umajade u lutën prapa tij në namazin e xhematit. Në ditët e para të muajit islamik të Muharremit, në vitin e gjashtëdhjetë e një pas migrimit të Profetit në Medinë (680), Huseini dhe pasuesit e tij arritën në rrafshinat e famshme të Qerbelasë. Besimtarët shiitë përkujtojnë çdo fazë të ndodhive gjatë ditëve dhe netëve në një mënyrë të tillë që ngjan me dramat e pasionit të katolicizmit mesjetar. Si çdo figurë e vërtetë heroike, Huseini u përpoq të shpëtonte ata që ishin me të. Në natën e Ashurës (natën e dhjetë të Muharremit), ai mbajti një fjalim për pjesëtarët e familjes së tij dhe miqtë, ku tha:

 

Nuk njoh miq më të mirë se miqtë e mi. Mendoj se nesër do të na vijë fundi...Ju kërkoj të gjithëve ju të më lini vetëm dhe të largoheni në vende të sigurta. Unë ju çliroj juve nga përgjegjësitë ndaj meje dhe nuk dua t‟u mbaj peng.23

 

 Dihej se shumica e mbështetësve dhe anëtarëve të familjes së tij e dinin për fundin e tyre të sigurte. Ata kaluan natën në lutje, duke recituar Kur‘an dhe duke bërë dhikr (kujtuar Allahun). Në mëngjesin e asaj nate, Huseini e përgatiti veten për luftë duke veshur mantelin e Profetit. Ai e luti Allahun:

 

O Allah! Ti je Besimi im i vetëm në çdo fatkeqësi dhe në çdo të keqe; në çdo vështirësi që më del përpara. Ti je shpëtimi dhe streha ime. Aq vështirësi ka patur që më kanë dobësuar zemrën e zgjidhje s‟kam gjetur dot. E sot s‟më ndihmuan miqtë, ndërkohë që armiku i gëzohet fatkeqësisë sime. O Zot, unë të nënshtrohem Ty.24

 

 Armiku filloi të përqeshte Huseinin dhe pasuesit e tij se po nxitonin kokëposhtë drejt e në ferr. Huseini u kërkoi pasuesve të tyre të mos përgjigjen dhe të mos gjuajnë harqet e tyre, që në këtë mënyrë historia të regjistronte se nuk ka qenë ana e tyre që filloi konfliktin. Pasuesit e Huseinit- tridhjetë e dy kalorës dhe dyzet këmbësorë- ishin shumë të paktë në numër në krahasim me pesëqind harkëtarë dhe qindra këmbësorë të tjerë dhe kalorës. Mbështetësit e Huseinit e mbrojtën Huseinin dhe familjen e Profetit dhe deri në momentin që vetëm një përkrahës kishte mbetur, asnjë e keqe nuk i ndodhi familjes së Profetit. Motra e Huseinit, Zejnebja heroike (ne do të flasim rreth saj në fund të këtij kapitulli), e shpëtoi Aliun, djalin e Huseinit nga vdekja e sigurte. Rreth mesditës, Huseini fali namazin e drekës dhe bëri lutjen që myslimanët luten në situata të mjerimit të madh dhe fatkeqësive. Një nga një, ushtria umajade vrau pjesëtarët e familjes së Profetit, duke filluar nga vëllai i Huseinit deri tek foshnja e Hosenit. Vetë Huseini e akuzoi ushtrinë, ndërkohë ata e rrethuan nga të gjitha anët. Më në fund ai ra në tokë. Nipi i Huseinit nxitoi për ta mbrojtur xhaxhain e rënë duke shtrirë krahët e tij mbi të, por ushtarët i prenë të dy krahët e djaloshit të ri. Në sy të të gjithë anëtarëve të familjes së Profetit, grave dhe fëmijëve, ushtarët i prenë kokën Huseinit. Si fyerje të fundit, një kalorës shkeli mbi trupin e nipit të të Dërguarit të Allahut. Koka e tij e bekuar ishte prerë, vendosur në majë të një shtize dhe iu soll si trofe, në fillim një qeveritari dhe më pas pijanecit Jazid, i cili dukej, vishej dhe jetonte më tepër si një mbret sesa si një komandant i besimtarëve. Ushtarët nuk u morën më me varrosjen e trupave të pajetë në fushë. Kjo detyra ra mbi një fis që erdhi dy ditë më vonë dhe

varrosi trupin e Huseinit dhe pasuesve të tij në Qerbela. Mauzoleja në Qerbela u bë një vend i madh pelegrinazhi për myslimanët shiitë. Huseini kishte ikur, por kujtimi i tij mbeti. Dhe tashmë ndjekësit e traditës shiite çdo ditë e më shumë kujtojnë këtë ngjarje, në mënyra të ndryshme. Siç e kemi përmendur edhe më parë, nuk janë vetëm shiitët që kujtojë Huseinin. Për një tjetër shembull të përkushtimit sunit ndaj Huseinit, mund t‘i hedhim një sy poemës së famshëm që është mjaft e njohur në Azinë Jugorë dhe që i përket një sufisti indian të shekullit të trembëdhjetë, Khwaja Mu‘in al-din Chishti. Ndërkohë që shumë rituale shiite janë të njohura për trishtimin që përcjellin, kjo poemë, e pëlqyeshme nga shumë këngëtarë Qawwali (përfshirë edhe Nusrat Fateh Ali Khan që e kemi përmendur më parë), është pothuajse e ngazëllyer nga gëzimi, jo për martirizimin e Huseinit, por për shkak të refuzimit të tij për t‘iu nënshtruar tiranisë:

 

 Huseini është mbret, Huseini është perandor. Huseini është feja, Huseini është mbrojtësi i besimit Ai preferoi të jepte kokën e jo t‟i jepte besën Jezidit Pasha Allahun! Huseini është themeluesi i “Nuk ka Zot tjetër, përveç Allahut Një”

 

Pra, këtu është një tjetër tregues sesi funksion rrjeta e kujtimit islamik: nipi i Profetit Muhamed u ngrit nga Medina, vetëm për të rënë dëshmor në fushat e Qerbelasë arabe në Irak. Kujtimi i tij është mbajtur gjallë nga sufiu aziatiko-jugor i shekullit të trembëdhjetë, i cili shkroi një poezi në persisht. Kjo poezi është  recituar në shekullin e njëzet nga një pakistanez Qawwal që flet punjabi (Nusrat Fateh Ali Khan), muzika e të cilit është bërë e njohur nga Peter Gabriel që adhurohet në të gjithë Azinë Jugore dhe perëndimi.

 

 

 

Tradita shiite kujton Huseinin si një shpirt spiritual dhe të dashur, i cili shpesh përmendte Allahun nëpërmjet lutjeve të bukura. Disa nga lutjet më të mira i ka thënë ndërkohë që po qëndronte në fushat e Arafatit, gjatë periudhës së pelegrinazhit në Mekë. Disa nga të pranishmit shikonin Huseinin sesi i rridhnin lotët në fytyrën e tij të bekuar me të përmendur Allahun, a thua që sytë e tij ishin si një burim që nuk shteronte. Në të vërtetë, shumë pak mund të mbahet mend një model i një myslimani të tillë të njohur për kalorësinë (futuwwah) dhe guximin e tij në luftë dhe aq të ndjeshëm saqë lotët i dilnin me të recituar lutjet apo poezitë. Ja një nga lutjet e tij të bukura që përmend mirënjohjen e tij ndaj Allahut:

 

 Ti më mbrojte mua që kur isha thjesht një foshnje në djep, Më ushqeve me qumësht të shëndetshëm, Dhe ktheve zemrat e të tjerëve të kujdeseshin për mua. Ti besove edukimin tim tek nënat e mëshirshme, Më ruajte nga fatkeqësitë e sjella nga shejtani Dhe më mbrojte nga shumica dhe nga mungesa. ...O i Gjithëmëshirshëm! O Mëshirëbërës!25

 

Kjo lutje përmend lidhjen që Huseini ka pasur me gruan e cila e ka ushqyer me aq dashuri, në veçanti me nënën e tij Fatimen që ka qenë e dashura e jetës së Muhamedit (s.a.s). Vargje të tilla kanë qenë të shtrenjta gjithnjë sidomos për gratë myslimane të cilat shohin në martirizimin e Huseinit padrejtësinë e bërë ndaj vetë djemve të tyre të dashur dhe mizorinë që ata vetë duhet të durojnë. Në fakt, përkushtimi ndaj Huseinit, nënës së tij Fatimes dhe motrës së tij trime Zejnebit kanë qenë gjithnjë komponentët kryesorë të devotshmërisë së femrave myslimane. Veçanërisht i paharrueshëm është shembulli i motrës së Huseinit, Zejnebes. Sejida (Zonja) Zejneb, siç përmendet në traditën shiite, u bë një nga shembujt e përkryer të ngritjes së zërit për të thënë të vërtetën përballë pushtetit, e cila u përball me paragjykimet dhe tiraninë edhe kur ishte e pafuqishme. Kur u afrua ballë për ballë me tiranin Jezid, ajo i tha:

 

A e di se çfarë ke bërë?! Ke vrarë pjesëtarin më të mirë të familjes së Profetit dhe ke prerë rrënjët dhe degët e pemës së kopshtit të misionit të tij.26

 

 

Ajo vazhdoi të dënojë dhe të mallkojë Jezidin. Është e rëndësishme të përmendet njohja në traditën shiite se gjithçka që i nevojitet të keqes të ketë sukses është që e mira të mos bëjë asgjë. Pra, Zejnebi gjithashtu kritikon edhe banorët e Kufës, të cilët dështuan në kryengritje: 

 

O popull i Kufës, ju mashtrues e hileqarë, gënjeshtarë e tradhtarë; Pasha Allahun, ju keni bërë premtime të rreme dhe kthyet fytyrat tuaja hipokrite kundrejt vëllait tim, e i dërguat atij letra mashtruese...dhe komplotuat për të shkatërruar familjen e Profetit (Paqja dhe Mëshira e Allahut qoftë mbi të dhe familjen e tij)... [Ju] keni zgjedhur ti jepni autoritetin dhe fuqinë njerëzve më të këqij të botës në vend të më të mirëve, dhe në vend që të mbronit të vërtetën dhe drejtësinë, ju thjesht qëndruat në distancë si spektatorë; A guxoni tani të derdhni lotët hipokritë në emrin tonë?!27

 

 Në përcjelljen e kritikës së Zejnebit ndaj banorëve të Kufës, tradita shiite në fakt ndëshkon Kufën e sotme- që do të thotë, zemërmirët dhe myslimanët zemërbutë të së sotmes dhe të çdo dite të cilët dështojnë në kryengritjen ndaj Jezidëve. Detyra e Zejnebit, një përkujtim i fuqishëm i heroizmit të femrës në islam, nuk ishte thjesht të kujdesej për foshnjën e Huseinit- djalin e vogël Aliun, i cili vuante nga një sëmundje- por të kryente punën po aq të rëndë për të gjithë, pra të mbante gjallë kujtimin e Huseinit. Në të vërtetë, ajo i tha Jezidit në Damask: ―Ti nuk do mund të marrësh kurrë prej nesh kujtesën tonë.‖28

 

Ky përkujtim është çelësi për shiitët. Ashtu si në dramat e famshme, kjo ngjarje nuk është thjesht një mënyrë për të kujtuar atë që ndodhi në të shkuarën, por çelësi për të kuptuar vetë dramat tona. Aspekte të kësaj drame kozmike- lufta mes Huseinit të drejtësisë dhe Jezidit tiran- janë ringjallur në shekullin e njëzet në kontekstin iranian kur Ajetollah Kkhomeini rimodeloj atë për të shpjeguar vuajtjet e iranianëve kundrejt perëndimit- mbështetësve të monarkisë. Në ritregimin e Khomeinit, ai dhe mbështetësit e tij përfaqësonin anën e Imam Huseinit, ndërsa  mbreti ateist iranian, i përkrahur nga Shtetet e Bashkuara përfaqësonin Jezidin. Këto ndryshime nuk bëjnë shumë fjalë për ngjyrime dhe delikatesë. Përkundrazi, ata paraqesin njejtësime të fuqishme dhe të thella mes forcave aktuale politike dhe sociale si dhe prototipave spiritual. Pra, kjo nuk janë thjesht një mënyrë për të treguar një dramë, por është thirrje për veprim. Ky identifikim i situatës së dikujt me vetë ngjarjet spirituale të së kaluarës është përsëritur shpesh gjatë viteve të fundit, duke përfshirë edhe vetë tokat e Irakut ku ndodhi martirizimi i Huseinit. Gratë në Irak, për shembull, filluan të përshkruanin vuajtjet e tyre në duart e diktatorit gjenocidial Sadam Huseinit me vuajtjet e Imam Huseinit në Qerbela: ―Historia po përsërit vetveten. Ne jemi shtypur nga Sadami ashtu siç u shtyp Huseini nga Jezidi.‖29 Ky ngjasim i veçantë i shumë grave irakiane me shembullin heroik të Zonjës Zejneb paraqet një mënyrë të jashtëzakonshme në të cilën kujtimet e vuajtjeve dhe guximi janë të ndërthurura së bashku, që shtrihen përpara nga periudha e Huseinit deri tek vetë periudha jonë e sotme.

 

 

 

Për të qëndruar relevant, traditat religjioze duhet të trajtojnë pyetje shumëvjeçare me të cilat përballet njerëzimi- jo thjesht ato rreth dashurisë, bukurisë dhe jetës, por gjithashtu edhe ato rreth ekzistencës të së keqes, fatkeqësisë dhe vuajtjeve të pamerituara. Kjo është një pyetje e përgjithshme- megjithëse jo e frikshme- se ―pse gjërat e këqija u ndodhin njerëzve të mirë.‖ Një stuhi vjen dhe shkatërron të gjitha shtëpitë. Fëmijët vdesin nga uria. Një cunam prek Azinë dhe qindra mijëra zhduken. Familjet jetojnë në kampe refugjatësh ose nën zaptim për gjenerata me radhë, dhe mjerimi i tyre nuk ka fund. Gjenocidet ndodhin, ndërsa bota hesht. Ku është Zoti në të gjithë këto ngjarje? Kjo pyetje teston vetë limitet e të kuptuarit të njeriut, dhe asnjë person i dhembshëm nuk mundet e as nuk do të nxitojë për një përgjigje të shpejtë. Duhet një pauzë dhe reflektim mbi masën e vuajtjeve, në të gjithë nivelet. Ku është Zoti kur ndodhin gjërat e këqija? Për shiitët në veçanti, është jetike t‘i përgjigjemi kësaj pyetje duke marrë parasysh ngjarjet e tmerrshme të Qerbelasë. Shpesh ndodh kështu me vuajtjet e pamerituara. Ikonat e krishtera si Martin Luther King Jr. përshkruajnë vuajtjet e tyre personale dhe të përbashkëta me ato të Jezu Krishtit duke u kujtuar bashkëkohësve të tyre se asgjë nuk do të jetë më shpenguese se vuajtjet e pamerituara.30 Shiizmi i hershëm gjithashtu duhej të përballej me këtë pyetje: Si mundej një Zot i drejtë dhe i dhembshur të shikonte masakrën e nipit të dashur dhe pjesëtarëve të familjes së Profetit? Si mundej që i njëjti Zot që dërgoi Profetin Muhamed si mëshirë për të gjithë krijesat të heshtë kur pasuesit e të njëjtit Profet ngritën kokat e prera të anëtarëve të familjes së Profetit? Ku ishte Zoti në të gjitha këto?

 

 Shiitët përfundimisht vendosën se Zoti ishte i pranishëm, por njerëzimi jo. Në traktatet e kujdesshme teologjike, si ai i I‟tighadat al-Imamija (―Besimi shiit‖), teologët e njohur shiia të shekullit të dhjetë si Shejkh al- Sadugh u morën gjerë e gjatë me këto pyetje. Lufta të tilla teologjike ishin, padyshim, tërësisht të ngjashme me traditat mesjetare të Akuinit, Agustinit dhe Mimonidesit etj. Një teolog i saktë shiit, Shejkh al-Sadugh me kujdes përcaktoi vullnetin dhe dëshirat e Allahut, caqet e përgjegjësisë njerëzore si dhe njohurinë paraprake të Allahut në të gjitha çështjet. (Në ajetin Kur‘anor, kur paganët e hodhën Ibrahimin në zjarr, Zoti urdhëroi që zjarri të ftohet për Ibrahimin, duke e shpëtuar atë.) Me fjalë të tjera, teologu shia donte të pohonte njohurinë paraprake të Allahut, të shfajësojë Zotin nga mëkati i vrasjes së Imam Huseinit dhe vendosi përgjegjësinë drejtpërsëdrejti mbi shpatullat e njeriut.

 

Por, ne themi se Zoti dëshironte që mëkati i mëkatarëve duhet të dallojë nga bindja e atyre që binden...Dhe ne besojmë se vullneti i Zotit ishte që vdekja e Huseinit duhet të jetë një mëkat kundër Tij, pra e kundërta e bindjes.31

 

 Në të vërtetë, pjesë e mësimit etik të shiizmit është të përballë njerëzimin me dështimin e tij për të kryengritur: dështimi i ngritjes jo vetëm për Huseinin historik, por për të gjithë Huseinet e botës. Këtu shiizmi shndërrohet në një ftesë për t‘iu përgjigjur klithmave të heshtura të të gjithë të dëbuarve dhe të margjinalizuarve të botës. Një përgjigje e hershme në traditën shiite ndaj tragjedisë së Qerbelasë ishte një lëvizje ―pendimi‖ e njohur is Tawwabun. Rreth tre mijë prej këtyre të penduarve u ngritën në të njëjtin qytet të Kufës që fillimisht kishin kërkuar dhe pritën ndihmën e Huseinit dhe më pas, në një mënyrë frikacake,dështuan të ngrihen në mbështetje të tij. Diçka rreth sakrificës së Huseinit i mënjanoi ata nga vetë qëndrimi i letargjisë së tyre morale dhe kozmike. Kjo ishte përfundimisht një prej masave të suksesit të një figure tragjike si Huseini për të kuptuar fuqinë e një force shpirtërore që përballet me fuqinë brutale të ushtrisë së pandjeshme. Arena e shpirtit ka aftësinë të lëvizë ata të cilët frikësohen dhe në rastin e Huseinit kjo fuqi morale shtrihet përgjatë shekujve. Ashtu siç një autor shiia ka deklaruar, është e pamundur të dihet shtrirja e plotë e ndikimit të kryengritjes së Huseinit, pikërisht ngaqë ai ngriti krye. Nëse ai nuk do të ngrihej, ne do të kishim parë transformimin e plotë të islamit në një monarki arabe, tërësisht të ndarë nga mëshira e Profetit. Pra, le të reflektojmë në mënyrat divergjente sipas të cilave myslimanët suni dhe shiia kanë arritur t‘i japin kuptim tranzicionit nga vdekja e Muhamedit (s.a.s) tek kryengritja e Huseinit, e cila ishte njëkohësisht një dështim politik dhe një sukses shpirtëror.